Phải tìm cách nếu không thư viện sẽ bị “đóng băng”

Làm thế nào để phát triển mạnh mẽ các mô hình thư viện điện tử, thư viện số phù hợp thời đại mới? Làm sao để chia sẻ mạnh mẽ các tài nguyên thư viện mà không xâm phạm bản quyền… vẫn đang là bài toán khó đặt ra, đòi hỏi các nhà làm luật, nhà quản lý tìm lời giải đáp.

Bà Hoàng Thị Hoa phát biểu.

Tọa đàm về thực trạng hoạt động của hệ thống thư viện công cộng, thư viện nhà trường, thư viện các Bộ, ngành và đóng góp ý kiến cho dự thảo Luật Thư viện do Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội tổ chức ngày 10.11 đã đề cập nhiều vấn đề liên quan đến xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý đối với lĩnh vực này, nhất là trong bối cảnh hoạt động thư viện đang thay đổi từng ngày, từng giờ.

“Hộ chiếu” để thư viện Việt Nam hội nhập

Bà Vũ Dương Thúy Ngà, Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ VHTTDL) khẳng định, Luật Thư viện được ban hành sẽ góp phần tạo hành lang pháp lý, là điều kiện phát triển sự nghiệp thư viện. Việc xây dựng Luật Thư viện nhằm đảm bảo tính minh bạch và khả thi, tạo điều kiện thuận lợi và có sức sống lâu dài cho lĩnh vực hoạt động trong bối cảnh có nhiều thay đổi của thời đại công nghệ, kỹ thuật số.

Theo Ban soạn thảo, quá trình xây dựng và hoàn thiện dự thảo Luật Thư viện đã phải đối mặt với không ít khó khăn, nhất là những quy định hiện hành của một số luật chưa thực sự hỗ trợ cho hoạt động thư viện, tiêu biểu như quy định về bản quyền trong Luật Sở hữu trí tuệ, hay quy định về nộp lưu chiểu trong Luật Xuất bản... “Khó khăn lớn phải kể đến là những chính sách ưu đãi dành cho thư viện không được quy định trong các quy định pháp luật về thư viện, trong khi những quy định liên quan đến thư viện trong các luật chuyên ngành và các văn bản hướng dẫn chưa cụ thể cho các nội dung này. Những ưu đãi trong đầu tư, đất đai cho thư viện, quy định về xuất nhập khẩu sách báo và trang thiết bị thư viện cần được bổ sung để thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với hoạt động thư viện...”, bà Ngà cho biết.

Ông Phạm Thế Khang, nguyên Giám đốc Thư viện Quốc gia VN cho rằng, Luật Thư viện chính là “giấy khai sinh” của ngành, là tấm “hộ chiếu” để thư viện Việt Nam hội nhập với thư viện thế giới. Vì vậy, việc sớm ban hành Luật Thư viện là rất cần thiết. Hành lang pháp lý này cũng chính là một cơ hội lớn cho ngành.

Thư viện số và thách thức xâm phạm bản quyền

Câu chuyện nan giải trong quá trình xây dựng Luật Thư viện được đưa ra trao đổi chính là vấn đề bảo vệ bản quyền tài nguyên thư viện khi số hóa, với mong muốn chia sẻ rộng rãi các tài liệu thư viện trên môi trường số cho đông đảo độc giả. Bà Ngà chia sẻ: “Hiện tại ở Việt Nam, hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ chưa có quy định ngoại lệ nào cho thư viện”.

Đóng góp ý kiến xây dựng Luật Thư viện, theo Cục Bản quyền tác giả (Bộ VHTTDL), về góc độ bản quyền thư viện, các thư viện được sao chép, lưu trữ một bản với mục đích nghiên cứu hoặc số hóa tài liệu để lưu trữ, bảo quản. Tuy nhiên thư viện không được sao chép và phân phối bản sao tác phẩm tới công chúng, kể cả bản sao kỹ thuật số.

Cục Bản quyền tác giả cũng cho biết, ngoài chức năng nhiệm vụ của thư viện là cung cấp tài liệu tới bạn đọc thì các thư viện được sao chép, cho phép kết nối, chia sẻ tài liệu cho các thư viện khác trong trường hợp thư viện là chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan của tài liệu đó. Thư viện cũng được sao chép, cho phép kết nối, chia sẻ tài liệu cho các thư viện khác trong trường hợp tài liệu đó hết thời hạn bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan hoặc trong trường hợp có sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan. “Trường hợp thư viện thu phí dịch vụ khai thác, sử dụng tài liệu phải thực hiện đúng các quy định pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan”, Cục Bản quyền tác giả lưu ý.

Phó Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ TT&TT) Nguyễn Ngọc Bảo cũng nhấn mạnh, trong xu thế phát triển thư viện theo hướng số hóa, tình trạng vi phạm bản quyền rất dễ xảy ra và thậm chí đã trở thành vấn đề báo động. “Thư viện số bị ràng buộc nhiều bởi luật định về bản quyền, kể cả số hóa sách mua cũng vi phạm. Chúng ta đang cảm nhận tình trạng toàn bộ hệ thống thư viện dường như đang vô tư chia sẻ, ngoảnh mặt đi cho nhau vi phạm pháp luật. Trong bối cảnh các thư viện số đang phát triển mạnh mẽ như hiện nay thì đây là một khó khăn buộc các cơ quan quản lý phải tìm cách giải quyết, nếu không sẽ đến lúc bị “đóng băng” toàn bộ dữ liệu số và việc chia sẻ, liên kết tài nguyên thư viện cũng sẽ không làm được. Chia sẻ tài nguyên trong môi trường thư viện số hoàn toàn khác với việc chia sẻ theo hình thức truyền thống như luân chuyển sách báo từ thư viện các tỉnh, thành về cơ sở...”, ông Nguyễn Ngọc Bảo phân tích.

TS Nguyễn Hoàng Sơn (GĐ Trung tâm Thông tin thư viện, ĐHQG Hà Nội) cũng đặc biệt nhấn mạnh, hiện nay văn hóa đọc theo hình thức số hóa đang áp đảo, cho nên xu thế tất yếu trong thực tế cũng như trong điều chỉnh của Luật là cần tập trung phát triển thư viện số. “Người làm công tác thư viện cũng đã khác trước rất nhiều, họ sẽ không khác gì những người quản trị thông tin, và điều này phải được đề cập trong Luật Thư viện. Cán bộ thư viện phải được biết đến như những chuyên gia IT, đồng thời phải có mức lương đặc biệt cho những người phát triển thư viện số...”, ông Nguyễn Hoàng Sơn góp ý.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Hoàng Thị Hoa lưu ý, Ban soạn thảo Luật Thư viện cần chú trọng tiếp thu, hoàn thiện Luật Thư viện theo những ý kiến đóng góp thiết thực tại tọa đàm. Đặc biệt là những quy định, điều khoản điều chỉnh phù hợp với xu thế phát triển của thư viện trong bối cảnh hiện đại, khi các thư viện số đang bùng nổ mạnh mẽ. “Những quy định phù hợp sẽ tạo điều kiện cho loại hình thư viện này phát triển, tăng cường chia sẻ thông tin, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu đọc và quyền tiếp cận thông tin của mọi người...”, bà Hoàng Thị Hoa phát biểu.

Theo baovanhoa.vn