Neo giữ hồn quê...

Có những ngày lặng lẽ giữa đổi thay. Cơm áo gạo tiền quẳng tôi vào những đêm ngày tất bật từ tinh mơ đến khuya khoắt. Những chuyến xe vội vã giữa phố đông, tiếng mặc cả chát chao giữa chợ, những tủn mủn rất nhỏ ngày thường. Ta lạc bước trong mông lung, trong những nẻo quê rất mới. Dường như phố đang về trong lòng quê, lấn dần hồn quê, về trong những hàng quán lộng lẫy và lấp lánh ánh đèn, về trong những tà váy áo cắt xẻ lồ lộ xuân thì của những cô thôn nữ sau gốc tre già. Phố về trong những đường nhựa phẳng lỳ khô khốc, những căn nhà cao tầng và những chiếc xe con bóng bẩy lại qua.

Minh họa: MD

Thế nên quê bỗng trở nên xưa lắm, quê chơi vơi trên những luống cày đã không bóng nhẫy những giọt mồ hôi con trâu đi trước cái cày theo sau nữa. Quê heo hút những nỗi nhớ thương rất cũ, những hoài niệm mênh mang về trong cõi vắng. Đó là ngọn khói lam chiều bảng lảng họa hình trên mỗi liếp nhà tranh. Đó là tiếng nghé ọ mỗi chiều và tiếng lũ trẻ chăn trâu gọi nhau í ới, tiếng chân xao xát trên đường mòn đầy cỏ và bùn đất dính bết trên cả chiếc mũ nan. Đó là những cô thôn nữ cắt cỏ trên cánh đồng, chiều muộn lại chộn rộn tiếng cười nói vang hút sau tít những lũy tre. Đó là ngọn đèn dầu miên man hắt bóng người lên vách, trong ánh tù mù vẫn nồng nồng ngai ngái mùi bùn quê.

Mẹ lại ra chuồng lợn đổ vào máng nồi cháo nấu đặc, trộn lẫn cả với rổ khoai chuối được xắt mỏng ban chiều. Lâu lâu xay gạo xong lại có mớ cám mà đàn lợn lại ngửi mùi rất nhạy, thế nên là mê tít réo inh ỏi khắp gian bếp nhỏ. Bếp lửa bập bùng, khói bay lên vách, dáng mẹ tảo tần kho cá, thổi cơm. Ông cà nhắc ra sau hè lùa vịt, thả xuống hồ cá từng thau lá sắn, chuối băm. Chú út đi đồng về khắp người mùi bùn đất, câu được mớ cá đồng thả rào rạt vào thau. O cắt cỏ về ngồi đầu hè gỡ cỏ may găm kín, miệng ríu rít kể hôm nay bị đỉa bám, chú bảo đỉa là cái giống sống dai, nó mà cắn là máu chảy nhiều vô kể. Gà vịt lao xao mãi đến khi trời tối hẳn, trong chập choạng ánh đèn dầu vẫn chưa vội thắp lên. Mẹ cuối bếp cứ thở than tiết kiệm, khoai bí dưới gầm giường phải ăn đến tận mùa sau.

Tôi lớn rồi tôi đi, làng quê cũng đổi khác. Đèn điện thay cho đèn dầu, máy cày thay cho con trâu. Chẳng dễ gì bắt gặp những bãi phân trâu to giữa lối đi của làng như ngày xưa nữa. Cũng chẳng dễ gì gặp lại những chiều mót lạc sau cơn mưa rào ban chiều tầm tã. Những bụi lạc sâu trong lòng đất bị sót lại bỗng trắng phớ ra sau những trận mưa. Và tiếng ếch nhái kêu ran trên đồng ruộng mỗi lúc cuối chiều chúng tôi đi bắt nhái về cho vịt ăn. Để rồi đưa con đi ăn quán trà sữa cuối thôn, lại ngơ ngác nhớ quán tạp hóa thấp lè nơi gốc cây bạch đàn làng cũ, có mái liếp mỏng bằng tranh tre làm cửa sổ, quán thấp lè tè, bán cơ man nào là kẹo chanh, kẹo lạc. Thỉnh thoảng nuốt khan hơi rát vào cuống họng, lại nhớ nao lòng quả me, quả cóc, muồng sim. Nhớ những quả bàng chín được tụi trẻ con dùng đá đập vỡ nát ăn lấy cơm bàng, đầu tóc bê bết mồ hôi, mặt mày lem lem bùn đất, miệng đứa nào cũng xoa xuýt khen ngon.

Tôi nhớ làng tôi những đêm trăng sáng trên đồng, bọn trẻ ùa ra chơi trò con trẻ. Không có ti vi, quạt máy, điện đường, chỉ có ánh trăng. Trăng sáng vằng vặc khắp đường quê lối xóm, cái ánh sáng tinh khiết hiền mát đến thanh lành. Cũng không có những e dè cấm đoán lo lắng đề phòng đến kiệt cùng của người lớn, chúng tôi cứ hồn hậu lớn lên như cây cỏ. Mười lăm tuổi tròn, chúng tôi vẫn chân trần ngây ngô. Vậy mà bây giờ khi tôi làm người lớn, tôi lại sợ thật nhiều thứ quá, những thứ phía sau mặt người không chân chất như tự thuở ngàn xưa. Tôi lại thường ngơ ngẩn nhìn những gốc tre già, những mái ngói đã bạc màu mưa nắng, những hàng cau trái vừa trổ buồng đã bị bán rất vội, những mái đình làng vẫn bền bỉ giữ hồn làng một thuở mãi chẳng hề nghiêng vơi.

Là bởi vì còn có cha, mẹ nơi nếp nhà năm cũ níu giữ hồn quê. Những người già vẫn mang trong mình những câu chuyện cũ, chiều chiều nhai miếng trầu lại kể về ngày xưa, đó là những ngày xửa ngày xưa rất xa xưa ấy. Có anh trai làng e ấp tương tư, nhớ thương người con gái bên kia bờ giậu, tấm rào thưa không giấu nổi một ánh mắt lén nhìn. Đó là những đêm trăng anh tát nước đầu đình lỡ bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen. Đó là những duyên tình cưới về mới biết mặt, vẫn trong ấm ngoài êm thương bền bỉ đến già. Đó là hồn quê người thương người rất đậm, như mối duyên tình thắm máu trầu cau.

Hồn quê đó vẫn bền bỉ trong những nếp nhà, là mẹ cha gánh trên vai bao mùa mưa nắng, là xóm giềng chiều chiều lại múc nước giếng làng, kể cho nhau nghe bao vạt rau vạt cỏ. Những chiếc đòn gánh vẫn đè lên vai áo sờn của cô thôn nữ không ra phố, bởi “chị ấy năm nay còn gánh thóc, dọc bờ sông vắng nắng chang chang”. Phía hàng rào nhà hàng xóm, vẫn quang quác tiếng vịt mỗi chiều. Và lắng nghe thật khẽ, vẫn có tiếng nhà ai đó đang nạt nộ đàn lợn um sùm đòi ăn mỗi sớm.

Hồn quê còn đó trong huyết mạch những người già, tượng hình trong vô vàn những câu chuyện kể cho đời sau. Hồn quê còn đó trong nỗi nhớ những năm xưa rất dịu, trong lúa trổ đòng đòng, trong tiếng nghé ọ đằng xa. Để nhắc ta nhớ ghi thật kỹ, để kể lại cho mai sau hương nguồn cội ngọt ngào. Và ta sẽ nhớ mãi, không phải để đau đáu buồn thương, mà để lòng luôn mát dịu bởi ngọn gió lành hoang sơ thanh tịnh ấy. Giữa xa xót bụi bặm của khói rát ô tô, vẫn bền bỉ ngọn khói hiền bếp củi, của một thuở xa xưa hồn quê mãi tìm về.

Tản văn của Trần Hiền