Dũng tướng Phạm Đốc

Sinh ra vào buổi nhà Lê (Lê sơ) suy vi, nhưng văn tài, võ lược Phạm Đốc đã ghi danh vào lịch sử, trở thành một trong những công thần hàng đầu trong sự nghiệp trung hưng nhà Lê. Trải qua thời gian, tên tuổi và công trạng của ông đến nay còn được sử sách lưu danh, người đời nhắc nhớ.

Văn bia về Thái úy Tĩnh Quốc công Phạm Đốc hiện đang được lưu giữ ở làng Thổ Phụ.

Phạm Đốc sinh năm Quý Dậu (1513), là người làng Thổ Sơn, nay là làng Thổ Phụ, xã Vĩnh Tiến (Vĩnh Lộc), từ nhỏ đã tài trí hơn người, tướng mạo lại khôi ngô. Phạm Đốc lớn lên trong giai đoạn nhà Lê suy vi, khủng hoảng trầm trọng; các vua Lê bấy giờ ăn chơi sa đọa, không màng triều chính khiến quyền lực dần rơi vào tay quan đại thần họ Mạc.

Sau khi thâu tóm quyền lực, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê, lập ra vương triều Mạc. Hành động chiếm ngôi nhà Lê của họ Mạc khiến những cựu thần trung thành với nhà Lê bất phục. Trong đó, Nguyễn Kim sau khi tìm được dòng dõi nhà Lê đã tập hợp lực lượng, bắt đầu sự nghiệp trung hưng.

Ngọn cờ nghĩa “Phù Lê diệt Mạc” của Nguyễn Kim không chỉ nhận được sự ủng hộ của nhiều quan lại trung thành với nhà Lê mà còn thu hút được hào kiệt khắp nơi tìm về. Tuy nhiên, khi sự nghiệp trung hưng nhà Lê đang trên đà phát triển thì Nguyễn Kim bị kẻ gian hãm hại. Từ đây, binh quyền do con rể ông là Trịnh Kiểm nắm giữ. Trịnh Kiểm vốn người làng Sóc Sơn, sau đó chuyển đến làng Biện Thượng, nay thuộc xã Vĩnh Hùng (Vĩnh Lộc).

Theo sử liệu và một số tài liệu lưu giữ tại địa phương, Phạm Đốc mồ côi cha từ sớm. Một lần ông tình cờ gặp được Đô tướng Thái sư Lượng Quốc công Trịnh Kiểm. Thấy Phạm Đốc khôi ngô tuấn tú, đối đáp lưu loát, lại có võ nghệ nên Trịnh Kiểm mến tài, đã thu nhận làm con nuôi, ra sức dạy dỗ. Sẵn tư chất thông minh, lại được dạy dỗ, rèn giũa nghiêm khắc, Phạm Đốc nhanh chóng trở thành dũng tướng, sát cánh cùng cha nuôi trong sự nghiệp trung hưng nhà Lê, đánh đuổi họ Mạc.

Sự nghiệp trung hưng gian khó, hiểm nguy khôn lường, tuy nhiên, dù là nơi chiến trận thâm sơn hay tiến công thành trì vững chãi, Phạm Đốc luôn khẳng định được sự uy dũng của vị tướng đánh trận. Cũng bởi lập được nhiều công lao, vượt qua muôn trùng khốn khó, Phạm Đốc được vua Lê phong tước Dương nghĩa hầu, sau đó là tước Quản Quận công.

Năm 1552, vâng lệnh vua Lê, Phạm Đốc đi kinh lược, dẹp loạn ở vùng Đông Bắc, chỉ sau đó ít thời gian, nơi ông đến đã được bình định. Đến năm Giáp Dần (1554), vua Lê lại sai dũng tướng Phạm Đốc đem quân đi kinh lược các xứ Nghệ An, Thuận Hóa, Quảng Nam. Bấy giờ, được xem là đất “phên dậu” phía Nam của nhà Mạc. Dẫn quân đến các xứ này, thay vì dùng uy lực thì Phạm Đốc lại dùng ân uy để thuyết phục, điều này chẳng những khiến tướng nhà Mạc quy thuận mà còn quy phục được Nhân dân trong vùng. Cùng với đó, phường trộm cướp nghe đến uy danh Phạm Đốc thì sợ hãi. Sau khi bình định, giành lại đất Thuận - Quảng từ tay nhà Mạc, sắp đặt quan chức, chỉnh đốn quân đội, để cuộc sống dân lành an ổn, tướng Phạm Đốc dẫn quân quay về Thanh Hóa. Với công trạng này, Phạm Đốc được thăng lên Thái bảo, rồi lại gia phong Hiệp mưu công thần.

Sử gia Phan Huy Chú trong sách “Lịch triều hiến chương loại chí”, khi nhắc đến dũng tướng Phạm Đốc cũng dành lời khen: “Ông có nhiều mưu trí, quen việc quân, tính trung hậu cẩn thận. Lại có văn học, đãi ngộ các sĩ phu có lễ độ. Khi hành quân thì kỷ luật nghiêm minh, hiệu lệnh thống nhất. Ông đến các trấn Nghệ An, Thuận Hóa, Quảng Nam, đến đâu chỉ ban bố uy đức, không giết càn, người Kinh, người Man đều mến phục, ba nơi biên thùy ấy đều được yên. Người thời ấy khen ông là tướng giỏi”.

Lại nói, trước sự lớn mạnh của quân Nam triều (tức quân Lê - Trịnh), họ Mạc ngoài phía Bắc không khỏi lo lắng. Theo sử liệu, năm 1555, tướng Mạc Kính Điển trực tiếp dẫn đại quân vào Thanh Hóa. Quân Mạc với hơn 100 chiến thuyền tiến vào, hội quân ở sông Đại Lại (tức sông Lèn - một nhánh của sông Mã). Từ đây tiến lên đóng quân ở núi Kim Sơn, quyết tâm tiêu diệt lực lượng trung hưng nhà Lê.

Theo sự sắp xếp của Thái sư Trịnh Kiểm, “Phạm Đốc đem chiến thuyền thủy quân giữ mạn thượng lưu sông Mã đón đợi địch, trong khi Hoàng Đình Ái lĩnh bộ binh phục sẵn phía Bắc sông. Phạm Đốc sai khinh binh đi thuyền nhẹ xuôi dòng nhử địch. Tướng Mạc ham đánh, tiến lên rơi vào trận địa phục binh. Quân Hoàng Đình Ái nổi dậy vượt sông chặn hậu. Phạm Đốc phất cờ lệnh, thủy quân ở thượng lưu ào ào tiến xuống... Đại tướng Mạc Kính Điển hoảng sợ chạy trốn”.

Làng Thổ Phụ (tức Thổ Sơn) là quê hương dũng tướng Phạm Đốc.

Với những chiến công vang dội, năm 1556, tướng Phạm Đốc được vua Lê phong chức Thượng thư Bộ Binh và sau đó là Thái phó, Đức Quận công. Ông từng đem thủy quân tiến vào đánh, lấy được Sơn Nam rồi rút quân về Thanh Hóa.

Về tài năng và công trạng của dũng tướng Phạm Đốc với sự nghiệp trung hưng nhà Lê, sách “Danh nhân Thanh Hóa”, viết: “Khi đó, về tương quan lực lượng thì ưu thế thuộc về Bắc triều của nhà Mạc. Nhà Mạc có quân đông và thủy quân mạnh, thường xuyên tổ chức các cuộc tấn công quy mô lớn vào căn cứ Nam triều. Song nhờ có những mưu lược của Phạm Đốc và các tướng nên nhiều phen buộc quân Mạc phải thất bại, tổn thất lớn. Tiếng tăm và lực lượng quân Nam triều ngày càng lớn mạnh, đó là công lao chủ yếu của các tướng tài danh Phạm Đốc và Hoàng Đình Ái”.

Đáng tiếc, năm 1558, sau cơn bạo bệnh, dũng tướng Phạm Đốc qua đời. Ông mất khi còn trẻ và sự nghiệp trung hưng nhà Lê vẫn đang tiếp tục. Thương tiếc vị tướng tài danh, vua Lê đã phong tặng ông Thái úy Tĩnh Quốc công, ban cho tên thụy là Trung nghị. Lại ban cho hàng vạn quan tiền cùng ruộng đất để con cháu và dân làng Thổ Sơn (nay là Thổ Phụ) xây mộ phần, khắc bia, lập đền thờ theo “điển phép Nhà nước”, đời đời cúng tế. Vào thời Nguyễn, Phạm Đốc được xếp vào hàng công thần trung hưng nhà Lê bậc nhất.

Trải qua biến thiên thời gian, ngôi đền uy nghi thờ tướng quân Phạm Đốc năm xưa không còn. Tuy nhiên còn đó văn bia khắc ghi về thân thế, sự nghiệp của Thái úy Tĩnh Quốc công Phạm Đốc. “Với lòng thành kính, ngưỡng vọng và cả niềm tự hào về vị dũng tướng tài danh, những năm qua, người dân Vĩnh Tiến và con cháu dòng họ Phạm đã cùng nhau chung tay tôn tạo đền nhỏ thờ Phạm Đốc trên đất làng Thổ Phụ”, ông Lê Quang Lai, Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Tiến, cho biết.

Bài và ảnh: Khánh Lộc