“Khoảnh” trong “Anh hùng nhất khoảnh” nghĩa là gì ?

Từ điển từ và ngữ Việt Nam (GS Nguyễn Lân - NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh - 2006) thu thập thành ngữ “anh hùng nhất khoảnh” và giảng chữ “khoảnh” có nghĩa là “thời gian ngắn”, với nghĩa từ vựng là “Nói người tự cho mình là hơn cả mọi người trong một thời gian”, đồng thời lấy ví dụ “Ở bến xe có tên lưu manh tự cho mình là anh hùng nhất khoảnh”.

Tuy nhiên, soạn giả Từ điển từ và ngữ Việt Nam đã giải nghĩa chữ “khoảnh” sai hoàn toàn, dẫn đến giải nghĩa cả câu thành ngữ cũng trật luôn.

Chữ “khoảnh” trong thành ngữ gốc Hán đang xét, tự hình là 頃, có nhiều nghĩa: khoảng ruộng 100 mẫu; thoáng chốc, giây lát(như khoảnh khắc 頃刻 - khoảng thời gian ngắn, thiếu khoảnh 少頃 - một chốc lát, giây phút)... Tuy nhiên, trong câu Anh hùng nhất khoảnh thì “khoảnh” 頃 lại có nghĩa gốc là khoảng ruộng rộng 100 mẫu, và ở đây được hiểu là một vùng, một địa phận, khu vực (chỉ không gian) chứ không phải khoảnh khắc頃刻 (chỉ thời gian).

Trong tiếng Việt, “khoảnh” còn là đơn vị quản lý rừng trong ngành lâm nghiệp. Mỗi phân trường chia ra làm nhiều khoảnh, dựa trên sự đồng đều của các đặc điểm lâm sinh trong mỗi khoảnh.

Tuy toàn bộ từ ngữ trong câu Anh hùng nhất khoảnh 英雄一頃 đều là gốc Hán, nhưng qua tìm hiểu, tra cứu, chúng tôi chưa thấy câu này được bất kỳ cuốn từ điển tiếng Hán nào trong tay ghi nhận; cũng không thấy câu này được sử dụng trong tiếng Hán hằng ngày. Đây có thể là một thành ngữ tiếng Việt, được cấu tạo bởi các từ gốc Hán đã được Việt hóa.

Trong tiếng Việt, câu Anh hùng nhất khoảnh nói về kẻ chỉ dám xưng hùng, xưng bá, làm mưa làm gió trong một khu vực hạn hẹp nhất định (thường dùng với ý mỉa mai).

Cái “bến xe” mà tên lưu manh tự xưng “anh hùng” trong câu dẫn chứng của tác giả Từ điển từ và ngữ Việt Nam, chính là “nhất khoảnh” 一頃 (một khoảnh, một diện tích nhất định, chỉ phạm vi không gian). Nghĩa là chỉ trong phạm vi cái “bến xe” nhỏ hẹp ấy, thì tên “lưu manh” mới dám bắt chẹt, nạt nộ được người khác; còn khi đi ra ngoài, hắn ta sẽ không dám “xưng hùng” với bất cứ ai. Sự thao túng của kẻ Anh hùng nhất khoảnhnày có thể trong một tháng hay một vài năm, thậm chí kéo dài tới hàng chục năm. Trong khi nếu hiểu “khoảnh” có nghĩa là khoảnh khắc (khoảng thời gian ngắn) như cách hiểu của tác giả cuốn từ điển nói trên, thì kẻ “lưu manh” kia chỉ dám thể hiện cái sự “anh hùng” của mình trong giây lát, khoảnh khắc ngắn ngủi mà thôi. Tuy nhiên, trong thực tế câu Anh hùng nhất khoảnh không hề mang nghĩa này.

Lý Thủy (CTV)