Một số từ thường bị viết sai chính tả

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến viết sai chính tả, trong đó một phần do phát âm không chuẩn, không nắm được nghĩa yếu tố cấu tạo từ. Sau đây là một số trường hợp người viết cần chú ý để tránh sai sót.

1- “Trầy trật” viết sai thành “chầy chật”

Phải viết là “trầy trật” mới đúng, vì “trầy” nghĩa là bị sớt, sầy, tróc da, sây sát (ví dụ: trầy da tróc thịt); “trật” có nghĩa là sai khớp, bị trệch ra ngoài (ví dụ: trật khớp; trầy da trật xương). Khi “trầy” hợp nghĩa với “trật”, tạo thành từ ghép đẳng lập “trầy trật” chỉ sự vất vả, phải mất nhiều công sức và trải qua nhiều lần vấp váp, thất bại, ví dụ: Trầy trật mãi mới làm xong.

2- “Quắt queo” viết sai thành “quắt cheo”

Phải viết là “quắt queo” mới đúng, vì đây là từ ghép đẳng lập: quắt = khô cong, teo lại; queo = cong, co lại. Ví dụ: Cây cối khô hạn, cành lá quắt queo. Người gầy bé quắt queo.

3- “Tréo ngoe” viết sai thành “chéo ngoe”

Viết “tréo ngoe” mới đúng, vì “tréo” = cái nọ quặp, ngoắc vào cái kia; còn “ngoe” đây có nghĩa là cái càng cua; “tréo ngoe” nghĩa đen là hai cái càng con cua bị ngoắc vào với nhau, không gỡ ra được, nghĩa bóng chỉ tình trạng rất trái khoáy, oái oăm. Trong khi “chéo” chỉ là những đường xiên, chồng chéo hoặc cắt nhau, không thể tạo nên nghĩa cần có của “tréo ngoe”.

3- “Rọi đèn” viết thành “dọi đèn”

Phải viết “rọi đèn” mới đúng, vì rọi (hướng luồng ánh sáng chiếu thẳng vào) trong từ “rọi đèn” chính là rọi trong soi rọi, ví dụ: Rọi đèn pha. Ánh nắng rọi qua khung cửa.

4- “Dứt tình” viết sai thành “rứt tình”

Viết “dứt tình” mới đúng, vì “dứt” là làm cho đứt sự liên hệ, lìa bỏ hẳn cái gắn bó về tình cảm, về tinh thần (Hán = đoạn 斷/tuyệt 絕) = đoạn tình, tuyệt tình). Còn “rứt” chỉ có nghĩa giật mạnh cho rời, cho đứt ra mà thôi.

5- “Xiêu tán” viết sai thành “siêu tán”

Viết “xiêu tán” mới đúng, vì xiêu (gốc Hán là chữ phiêu 飄) có nghĩa là trôi nổi, lưu lạc (như hồn xiêu phách lạc, xiêu lạc, xiêu dạt, xiêu lưu...). Viết “siêu tán” là vô nghĩa.

6- “Liêu xiêu” viết sai thành “liêu siêu”

Viết “liêu xiêu” mới đúng. Nếu xem liêu xiêu là từ láy, thì xiêu chính là tiếng gốc, có nghĩa là xiêu vẹo, xiêu đổ; liêu xiêu = trạng thái ngả nghiêng, lệch như muốn đổ.

7- “Xỉa xói” viết sai thành “sỉa sói”

Phải viết “xỉa xói” mới đúng, vì đây là từ ghép đẳng lập: xỉa là dùng ngón tay chỉ thẳng vào mặt người khác mà chửi mắng (như: Chửi gì thì chửi, đừng có xỉa vào mặt người ta như thế!); xói là hướng trực diện vào với cường độ mạnh (như Nhìn xói vào mặt; Nắng xói vào nhà); xỉa xói = Giơ ngón tay xỉa liên tiếp vào mặt người khác để mắng chửi.

8- “Xoay xở” viết sai thành “xoay sở”

Viết “xoay xở” mới đúng, vì đây là từ ghép đẳng lập: xoay nghĩa là chạy vạy, tìm đủ mọi cách cho được, có được, như xoay tiền; xoay đủ nghề để kiếm sống; xở là làm, sửa soạn, tháo, gỡ, như xở việc; vội không xở kịp; xoay xở = Làm hết cách này đến cách khác để giải quyết cho được khó khăn, hoặc để có cho được cái cần có; ví dụ: Xoay xở đủ nghề. Giỏi xoay xở. Xoay xở tiền mua xe. Hết đường xoay xở”.

Những lỗi chính tả trên đây không chỉ xảy ra khi viết lách thường ngày của nhiều người, mà còn xuất hiện cả trong từ điển chính tả, ví dụ cuốn Từ điển chính tả tiếng Việt (GS. TS Nguyễn Văn Khang - NXB Đại học Quốc gia Hà Nội - 2018), mà chúng tôi vẫn thỉnh thoảng có bài dẫn ra và đính chính trên chuyên mục “Cà kê chuyện chữ nghĩa”.

(Còn tiếp)

Hoàng Trinh Sơn (CTV)