Người lấp ao, ra siêu thị mua thơm

Hoa sen, biểu tượng văn hóa - nghệ thuật được xác định lưỡng trị: vừa cao sang, có phần linh thiêng (thuộc về tôn giáo - tín ngưỡng), lại có phần dân dã đời thường, từng tươi xinh dịu dàng, ngát hương trong ca dao - dân ca, vui sống cùng nhân gian nơi ao đầm lam lũ. Những năm mới đây, hoa sen được nói nhiều trong thơ văn, như nhân danh cái đẹp, cái cao cả, làm “đối chứng” với cái xấu, cái tầm thường, giúp con người nâng cao mỹ cảm và tính thiện trong thời buổi văn minh đi lên mà văn hóa có phần ngưng trệ, đi xuống.

Nếu tiếp tục viết về sen, là người đi sau, thì phải làm sao để tránh mòn nhàm lặp lại? Trong bài thơ “Người lấp ao ra siêu thị mua thơm” đăng Tạp chí Xứ Thanh tháng 7-2021, Đinh Ngọc Diệp nói về một người đã lấp ao nhà, nay ra siêu thị mua một cái bình để ngắm lại sen, hưởng lại mùi hương mà mình đánh mất: “Bình mộc chiếc eo thon/ Bông sen trồi lên kiêu ba ngấn/ Búp gió lay nghiêng khóe cười/ Rẽ một đường cong thực ảo”...

Cái bình được tạo dáng vừa là người phụ nữ đẹp, vừa là bông sen, lại được chạm khắc hình sen. Cái bình chuyên chở hai tác phẩm nghệ thuật: hoa và người, từ đó sen trở lại đời sống trước - (nguyên mẫu trở lại ao nhà) mà có đời sống mới. Hơn thế nữa, sen bây giờ thêm ngát cả hương. Lẽ thường, sen đã hóa thân vào cái bình thì đẹp đến mấy cũng chỉ bất động. Sen tỏa hương từ chiếc bình mộc là sen sống động, sen thần diệu. Thi ảnh ảo diệu là quyền năng tưởng tượng của thơ, bắt nguồn từ sự hoài nhớ mãnh liệt của “người lấp ao” (và của chủ thể thơ) đối với bông sen thuở còn rung rinh “vẫy vùng” với nắng gió, xôn xao mặt nước ao nhà...

Là người Việt, ai ai cũng yêu quý và ngưỡng mộ hoa sen. Hoa sen tượng trưng cho cái đẹp và phái nữ. Khi nhà thơ viết: “Che lá già dưới bóng/ Nhường ánh sáng trời nuôi những búp non” cũng là ẩn dụ về đức hạnh của người phụ nữ luôn quên mình vì người khác nhưng vẫn rất mực khiêm nhường. Hình ảnh “Khép nụ ủ trời/ Nếp hằn giấu nơi xếp tầng cánh thắm” - đâu chỉ tả bông sen mà còn hàm ý sẻ chia với người phụ nữ biết im lặng giấu kín cả những thiệt thòi riêng chịu. Với câu “Hôi hám ao bùn/ Dâng sen” - thơ nhắc ta: bùn bẩn và có mùi hôi là đương nhiên, nhưng đừng quên bùn đã “đẻ” ra sen...

Hoa sen mang ý nghĩa tinh thần đẹp đẽ, cao quý như thế đó. Người không có ao hồ trồng sen thì phải mua hoa (hoặc được tặng). Điều trớ trêu, trái khoáy là người lấp ao, lại muốn có hoa. Nhưng sen ở chợ quê không phải khi nào cũng sẵn (ao, hồ đã bị lấp nhiều), anh ta phải vào siêu thị (chợ hiện đại). Vui bao nhiêu bởi sắm được cái bình đẹp, có giá trị nghệ thuật nhưng cũng buồn bấy nhiêu khi không còn vẻ đẹp nguyên mẫu của đời sống nữa.

Bài thơ súc tích, đa nghĩa. 4 khổ thơ với 16 câu thơ gợi nhiều suy ngẫm. Lấp ao hồ đồng nghĩa với việc xóa đi cả quá khứ văn hóa làng quê. Cái đẹp của đời sống khi bước vào nghệ thuật sẽ có giá trị riêng, nhưng trong đời sống, nếu vẫn còn cái đẹp truyền thống tương tự (ở bên ngoài nghệ thuật) thì cái đẹp ấy đời đời là nguyên mẫu tinh khôi, không giá trị nào có thể thay thế.

"Bình mộc chiếc eo thon

Bông sen trồi lên kiêu ba ngấn

Búp gió lay nghiêng khóe cười

Rẽ một đường cong thực ảo

Sen vào tranh kiêu sa sống ảo

Nguyên mẫu sen bình thản về lại ao nhà

Sắc vẫn nguyên

Thêm ngát cả hương

Che lá già dưới bóng

Nhường ánh sáng trời nuôi những búp non

Khép nụ ủ trời

Nếp hằn giấu nơi xếp tầng cánh thắm

Hôi hám ao bùn

Dâng sen

Nỗi buồn lặn luôn không hẹn

Người lấp ao ra siêu thị mua thơm".

(Đinh Ngọc Diệp)

Phạm Đình Ân