Hà Duy Phiên - một danh thần triều Nguyễn

Nằm trên địa bàn xã Hoằng Lộc, huyện Hoằng Hóa, cụm di tích nhà thờ và lăng mộ cụ Hà Duy Phiên - một danh thần thời Nguyễn đang đứng trước nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng.

Cụ Hà Duy Phiên (Hà Nguyễn Phiên) tên húy là Duật (Luật) sinh năm Tân Hợi (1791). Năm thứ 18 niên hiệu Gia Long (1819) cụ thi đỗ Hương cống, năm thứ 3 niên hiệu Minh Mệnh (1822) đỗ Tam trường, làm qua đến chức Thái tử thiếu bảo, Trụ quốc Vinh lộc đại phu, Hiệp biện Đại học sĩ, Lĩnh Bộ hộ Thượng thư, sung Cơ mật viện đại thần kiêm phó Tổng tài sử quán, bậc chánh nhất phẩm...

Cuộc đời và sự nghiệp quan trường của cụ Hà Duy Phiên trải qua ba triều vua (Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức) là một trọng thần triều Nguyễn. Khi thổ dân nổi loạn ở Thanh Hóa đứng đầu là Nguyễn Đình Bang, cụ dâng sớ xin đi đánh dẹp, được cử làm Tham tán quân vụ. Khi chiến thắng trở về được cử làm Tham tri Bộ lại, thời gian sau Vua Minh Mạng giao cho cụ chức Tuần phủ Gia Định.

Cả cuộc đời cụ Hà Duy Phiên là một vị quan thực tài, cẩn thận, thanh liêm, siêng năng, ngay thẳng, không xu nịnh được nhiều người mến mộ, nhưng cũng không tránh những lời đố kỵ, dèm pha.

Năm 1836 khi quân nổi loạn ở Thanh Hóa và Ninh Bình, triều đình cử cụ Hà Duy Phiên làm Tham tán Đại thần dưới quyền chỉ huy của Đại sứ đạo Ninh Bình là Tạ Quang Cự, phối hợp với linh lược Thanh Hóa là Nguyễn Đăng Giai và Tổng đốc An Tĩnh Phạm Văn Điển đi đánh dẹp. Trong quá trình đi đánh dẹp quân nổi loạn, cụ đã lập được nhiều chiến tích được vua ban thưởng bài ngọc trắng có chữ “cát tường” và gia thăng Quận công. Khi về triều được thăng chức Thượng thư Bộ công…

Sang đời vua Thiệu Trị, cụ được giao nhiều chức vụ trọng yếu như: Gia hàm Hiệp biện Đại học sĩ, Thượng thư Bộ hộ, Tổng lý việc xây dựng sơn lăng. Năm 1841, cụ được xung chức Cơ mật viện đại thần. Năm 1852, Vua Tự Đức khen cụ Hà Duy Phiên là “bề tôi tài giỏi, có khí tiết”, được gia hàm Thái tử thiếu bảo. Từ một quan tri phủ, cụ dần thăng lên bậc đại thần, giữ nhiều chức vụ trọng yếu, luôn làm việc công tâm, có trách nhiệm được các đời vua tin dùng.

Cụ mất tại quê nhà, hưởng thọ 65 tuổi. Khi mất được truy tặng hàm Thái bảo, Văn minh điện Đại học sĩ, ban tên thụy là Văn Ý, về sau cụ được đưa vào thờ ở Đền Hiền Lương (là nơi thờ các công thần của nhà Nguyễn được các vua triều Nguyễn vinh danh). Tại Bảng môn đình, xã Hoằng Lộc, huyện Hoằng Hóa thờ 24 người có công với dân, với nước trong đó có cụ Hà Duy Phiên.

Nhà thờ - lăng mộ cụ Hà Duy Phiên được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2009. Đến nay khu vực nhà thờ đã bị xuống cấp cần được sớm tu bổ.

Trung Lê