Thi ca viết về những người đưa đò thầm lặng

Bác Hồ đã nhiều lần khẳng định: ‘Nghề thầy giáo là nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý - vì đó là những kỹ sư tâm hồn’.

Người xưa dạy: “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” (một chữ cũng là thầy, nửa chữ cũng là thầy), hàm ý phản ánh truyền thống tôn sư trọng đạo của dân tộc, tôn kính, quý trọng người thầy.

Để ngợi ca truyền thống tôn sư trọng đạo, ở nhiều nơi, nhân dân ta bên cạnh lập đền thờ các vị anh hùng dân tộc, họ còn lập đền thờ về những ông thầy như đền thờ Chu Văn An, đền thờ Trạng Trình, Nguyễn Bỉnh Khiêm. Còn trong truyện cổ tích, chúng ta thấy hệ thống những câu chuyện ca ngợi tình thầy trò, ca ngợi thầy trò và công đức của người thầy như truyện Sự tích Đầm Mực…

Chủ tịch Hồ Chí Minh là hiện thân của những giá trị vĩnh hằng thuộc về mọi người, mọi dân tộc và thời đại, trong đó có giá trị về tấm gương mẫu mực của một bậc thầy lỗi lạc. Trên con đường bôn ba tìm đường cứu nước, trở thành lãnh tụ của dân tộc Việt Nam, thầy Nguyễn Tất Thành đã dạy học tại Trường Dục Thanh, Phan Thiết, Bình Thuận. Khi còn dạy ở trường Dục Thanh, thầy giáo Nguyễn Tất Thành không chỉ hết lòng truyền đạt tri thức, tư tưởng tiến bộ, chỉ ra tầm quan trọng đối với việc học mà còn gieo vào tâm trí người học về nguồn cội, khơi dậy lòng tự hào dân tộc và nỗi niềm trăn trở của người dân mất nước qua mỗi bài giảng. Bài học Sử ký “Hùng Vương dựng nước, đời Hồng Bàng”, thời kỳ mở đầu của 18 đời vua Hùng dựng nước được thầy Thành truyền đạt đến học trò với giọng trầm ấm, âm vang, thể hiện niềm tự hào về giống nòi, lòng biết ơn đối với các vua Hùng đã có công dựng nước và giải thích cặn kẽ sự tích Lạc Long Quân và Âu Cơ đẻ một bọc trứng nở ra trăm con, một nửa theo cha xuống bể, một nửa theo mẹ lên ngàn...

Trong những giờ giảng bài về địa lý, lịch sử Việt Nam, thầy giáo Nguyễn Tất Thành đã xót xa kể lại cho các em nghe và nhớ rằng, đất nước ta đang bị giặc Pháp xâm lăng, nhân dân ta đang sống cảnh lầm than, nô lệ.

“Thương những dải đất khô bài địa lý/ Sách thầy cầm hạn hán cháy từng trang/ Thân ngựa đá lấm bùn in sử ký/ Vẫn bồn chồn gõ móng hý trong sương” (Trích thơ Nguyễn Vũ Tiềm, trong bài “Thầy giáo Nguyễn Tất Thành”).

Bước tiếp thế hệ của Người, dân tộc Việt Nam ta cũng vô cùng tự hào khi có một cái tên trở thành bất tử, một con người đi vào huyền thoại, đấy chính là Đại tướng - thầy giáo Võ Nguyên Giáp. Ông cũng là một người thầy, một thầy giáo dạy lịch sử sâu sắc. GS-TSKH Vũ Minh Giang, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo Đại học Quốc gia Hà Nội, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam đã viết những dòng kỷ niệm về Đại tướng Võ Nguyên Giáp: “Những lời chỉ bảo của Đại tướng cho tôi cảm giác được thụ giảng một nhà sử học uyên bác… Niềm tự hào còn ở chỗ, Đại tướng yêu sử và chọn lịch sử làm nghề, chính xác là chọn nghề dạy lịch sử”.

Trong thơ ca Việt Nam hiện đại hình ảnh về người thầy cũng được đề cập khá nhiều. Điều này không lạ đối với truyền thống tôn sư trọng đạo của dân tộc ta.

Nhớ về những thầy, cô giáo của mình ở Trường Quốc học Huế, thi sĩ Cù Huy Cận viết: “...Mỗi thầy để lại ở trong tôi?/Cái vốn yêu thương/cái vốn người?/ Nghĩa bạn, tình thầy/lòng mãi nặng” (Quốc học trường ta, Quốc học ơi!)

Huy Cận một nhà thơ lớn của dân tộc trong cuộc đời và sự nghiệp vinh quang của mình vẫn luôn luôn nhớ về người thầy đầu tiên đã khẳng định một cách đầy kính cẩn và tự hào: “Có người ở quê ra/ Đưa tin thầy học mất/ Thầy Thự thầy đầu tiên/ Dạy tôi đọc tôi viết… Thầy thầy học khai tâm/cho hồn tôi có tuổi” (Tình nghĩa thầy trò).

Cố nhà thơ Tố Hữu có bài thơ “Trường tôi” tặng các chiến sĩ bình dân học vụ, viết giản dị như không thể giản dị hơn: “Trường tôi vui giữa luống cày/Bến sông, bãi chợ, bóng cây lưng đồi/Trường tôi vui giữa biển khơi/Chữ reo mặt sóng, chữ ngời nghe câu…” (Trường tôi). Cái hay là ở chỗ niềm vui được học chữ bừng lên, nhà thơ ta chớp được sự tinh túy của niềm vui ấy.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa từ tuổi cắp sách đến trường viết về người thầy đầu tiên, với sự nhạy cảm và thật tinh tế: “Em nghe thầy đọc thơ/ Tiếng thơ đỏ nắng xanh cây quanh nhà”. Những vần thơ thầy đọc khiến Trần Đăng Khoa sống dậy những kí ức xa xưa với những điều thân thương nhất: “Em nghe thầy đọc bao ngày/ Tiếng thơ đỏ nắng xanh cây quanh nhà/ Mái chèo nghiêng mặt sông xa/ Êm êm nghe tiếng của bà năm xưa” (Nghe thầy đọc thơ).

Nhà thơ Vũ Quần Phương đã viết tặng các cô giáo Trường Mầm non (Hà Nội), dạy con của mình là Vũ Hà Văn, bài thơ “Trường con” với những câu thơ đằm thắm: “Cô lấy lòng yêu dạy các con/ Chữ C trăng khuyết chữ O tròn? Con ơi trăng khuyết trăng tròn lại/ Riêng tấm lòng cô vẫn sớm hôm… Cô ru khôn lớn con đi khắp/ Tay nhỏ con xây mặt đất này/ Tim thắm suốt đời yêu Tổ quốc/ Miệng hát những bài như mật say”.

Những vần thơ trong bài “Thăm thầy giáo cũ” của nhà giáo - nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi viết tặng thầy Hoàng Như Mai dội lại trong lòng người đọc như sóng miên man vỗ bờ không dứt: “…Thầy đã giảng cho con về đất nước, nhân dân/ Để khi mặc lành không quên người áo vá/ Ăn miếng ngon nhớ bàn tay trồng khoai dỡ củ/ Câu ca dao đau đáu một đời... Con nghe rất nhiều trong lặng im/ Thầy thấu cả những điều con chưa nói/ Phút giao cảm, thầy là tia nắng dọi/ Con, cây xanh đang nẩy lộc trong vườn”.

Năm nay, những cơn gió lạnh đầu mùa vẫn không làm mất đi không khí tưng bừng dào dạt niềm vui của ngày nhà giáo Việt Nam mà toàn xã hội đã và đang dành cho những người Thầy, người Cô. Xin mượn mấy câu thơ trong đoạn kết bài thơ “Thăm thầy giáo cũ”của nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi để kết thúc bài viết: “Thầy tiễn con về. Phốlạnh hơi sương/ Con để mãi bàn tay trong tay thầy ấm áp/ Và con biết đêm nay thầy lại thức…”

Cái lạnh của hơi sương cơn gió đầu mùa bỗng tan biến từ lúc nào, chỉ còn lại hơi ấm của tình thầy trò, tri âm, tri kỷ.

Nguyễn Văn Thanh