Chọi gà - thú chơi văn hóa ngày xuân

(VH&ĐS) Ngày xuân với biết bao xốn xang, rạo rực. Rạo rực hòa ca, trước xuân mới chan hòa thắm sắc của đào mai, quất cảnh và vẻ đẹp muôn hồng nghìn tía của dòng người trẩy hội chơi xuân. Sự hân hoan rộn ràng còn hừng lên trong các trò chơi trò diễn phô sắc đua tài nơi sân đình, bên thảm cỏ nhà văn hóa. Hấp dẫn lôi cuốn, náo nhiệt nhất vẫn là thú chơi chọi gà. Khi tiếng trống hội vang lên ấy là lúc sới gà được mở ra.

Hấp dẫn đam mê thú chơi

Trong “Hịch tướng sĩ” của Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn có đoạn viết: “cựa gà trống sao đâm thủng áo giáp của giặc”. Lời hịch thống thiết muốn cảnh tỉnh các tướng sĩ chớ đam mê đắm đuối chọi gà mà quên việc đại sự quốc gia. Cho hay thú chơi chọi gà từ xa xưa đã hấp dẫn tất thảy mọi người. Thú chơi lâu đờinở rộ vào dịp đầu xuân, khi mà mọi việc đồng áng đã rỗi rãi, cấy trồng chăn nuôi đã vun vén, các nơi mở hội, thú chọi gà lên ngôi vì tìm được đất tốt phô diễn, góp mặt tạo nên vẻ tưng bừng, kỳ thú cuốn hút của lễ hội. Thú chọi gà có mặt ở cảba miền Bắc - Trung - Nam, tưng bừng và náo nhiệt, nhiều màu lắm vẻ hơn cả là ở đất kinh kỳ, kinh bắc.

Lễ hội mở ra là sới gà hình thành, vừa tự nhiên mà như là qui phạm tất yếu. Sới gà là một khu đất được quây lại bằng những bức phên đan hoặc chỉ là đóng cọc căng dây hay vẽ trực tiếp trên nền đất làm giới hạn. Sới gà hình thành tự nhiên, hai phe cũng tự nhiên theo đó mà hình thành, tùy người chơi chọn hoặc người xem chọn lựa theo ý nguyện sở thích. Quy ước thi đấu do hai bên thỏa thuận, việc thách đố cũng chỉ làm tăng sự vui vẻ chứ không cá cược vì lợi nhuận. Phần thưởng hết sức nhẹ nhàng chỉ là một bộ cờ, hay một vuông lụa, một hộp chè... nhưng thắng cuộc, cái lớn hơn họ cho rằng đó là sự may mắn, điềm lành báo hiệu cho cả năm thuận buồm xuôi gió, hanh thông, phát đạt trong buôn bán làm ăn. Nhiều khi sự chiêu đãi của người thắng cuộc sau cuộc thi còn lớn hơn. Họ cùng hưởng, cùng bàn luận trao đổi bình về thế, về miếng đá, về vẻ đẹp, sức dẻo dai, chịu trận, chịu đòn của từng con, cùng chia sẻ bí quyết chọn gà, chăm gà, huấn luyện gà để có con gà hay, thi đấu tốt. Kinh nghiệm chọn gà cũng được đem ra hỉ hả luận bàn. Cái tiếng của người nuôi gà chọn gà cũng được nhân lên cổ vũ họ và còn đem lại cho họ nguồn lợi tự nhiên từ việc bán giống gà chọi. Tính cộng đồng trong thú chơi chọi gà chính là chất men nuôi dưỡng thú chơi.

Hằng công hằng sức thêm cả hằng tâm

Chọi gà thú chơi nhỏ nhưng đam mê lớn. Để có được niềm kiêu hãnh là chủ nhân của gà thắng cuộc, người chơi phải hằng công hằng sức. Hằng công đầu tiên là chọn cho được gà giống tốt. Không phải tự nhiên mà có được gà tốt, nhiều khi phải chờ chực, phải phục, phải đi khắp chốn mọi nơi để tầm gà. Kinh nghiệm truyền lưu những con gà chịu đòn tốt, sức bền cao, có thế độc phần đa là do gà mẹ di truyền. Gà nòi cha cũng quan trọng không kém, gà cha cũng phải tài, ăn nhiều, to lớn, kiên cường không chịu thua chạy thì mới sinh ra được gà tốt, gà hay. Thường một đám gà con khi tuyển chọn cũng chỉ được một vài con gà tài. Chọn gà tài trước tiên là xem hình dáng, tướng mạo, xét kỹ 5 bộ phận trên mình gà, gọi là ngũ thường.

Tuy nhiên, như ông bà xưa thường nói "dị kỳ tướng tất hữu kỳ tài", cũng có trường hợp gà có dị tật nhưng có tài. Nói như sách: con gà tốt, gà hay phải hội tụ đủ được 5 đức của người quân tử: Nhân, nghĩa, trí, tín và dũng.

Chủ gà phải tinh tường, thạo nghề, phải xem tướng gà, xem từ màu lông, thế đi đứng, xem cựa xem vẩy, xem vây cho đến móng vuốt. Tường tận nhưng đôi khi còn do sự gặp may, vận may mang tới. Nhiều khi cả đàn gà không chọn được lấy một con, kỳ lạ ấp cả chục trứng gà chọi nở độc một con lại được. Người tinh sẽ nhận ra đâu là con gà có thế chọi, dáng chọi. Cao thủ gà dày dạn kinh nghiệm cho hay trong cả đàn gà “dự tuyển” con nào chịu tách bầy, hoặc hay tranh ăn, cướp phần, ngỗ ngược lại ưu thế. Hoặc giả khi ngủ thường ngủ riêng không chịu trong vòng ấp iu của gà mẹ mà thường nằm đối diện với gà mẹ là loại gà thi đấu tốt. Có người chủ lại chọn gà căn cứ vào cựa: cựa hướng lên hay cựa thẳng, hoặc trông vào mỏ: dày nhọn, cứng hay dài, nhất là mắt gà: loại gà lưỡng nhãn, nhị màu. Thế đi oai phong, đường bệ, lanh lẹn là hay. Dân gian có câu: "Nhất thời hốt cát vãi ra/ Nhì thời lắc mặt, thứ ba né lồng".

Thời gian huấn luyện gà là kỳ công hơn cả. Phải năng cho gà đi thi đấu theo từng cấp, có lúc cho thi đấu với loại “nhẹ ký” hơn, có khi lại cho thi đấu với loại“nặng ký” hơn để ổn định thế võ hoặc để cọ sát học tập, du nhập thế mới, luyện cho kỳ dạn dày gan góc, thích ứng với mọi sân, mọi địa hình, mọi đối thủ. Đôi khi còn phải đưa gà đi thử thách luyện chân quần sương vào mỗi sớm mai khi mặt trời chưa ló hay đưa gà đi luyện mắt, lúc mặt trời gác núi, luyện tai lúc sấm chớp gió mưa. Thường ngày phải giã nhỏ nghệ hòa với rượu hoặc nước tiểu để bôi kết hợp với xoa vào đầu, cổ da gà để da dày thêm chịu sương gió, chịu đòn, thời gian bôi là 3 tháng. Trước khi thi đấu một tháng lại phải dùng rượu ngâm với rết, rượu ngâm với nghệ để ngâm chân gà cho chắc cứng khỏe.

Yêu thương vỗ về chăm chút kỳ vọng ấy là sự hằng tâm, có sự hằng tâm mới bền bỉ dẻo dai hằng giờ, hằng ngày, hằng tháng để một mai niềm kiêu hãnh ôm gà thắng chọi mà ngạo nghễ với bạn với đời. Ở đời thắng lợi đâu dễ đến, để đi đến thắng lợi chỉ có bằng sự nỗ lực chuyên tâm. Cái sự tinh tế cầu kỳ là thế. Nên trong 4 thứ chơi: nhất chơi chữ, nhì chơi tranh, tam chơi sành, tứ chơi cảnh thì thú chọi gà nằm ở phần thứ tư và chẳng mất bao giờ, chỉ thêm phần náo khi trống mở hội lên.

Nguyễn Hữu Ngôn