Độc đáo bờ rào đá ở thung lũng Sài Khao

Nơi đây, từ bờ rào nhà ở cho đến ruộng nương, khu chăn nuôi gia súc, lối đi... đều được làm từ đá núi. Hình ảnh này đã tạo một nét đặc trưng chỉ có ở đồng bào dân tộc Mông bản Sài Khao.

Ra ngõ gặp... đá

Thung lũng Sài Khao thuộc bản Sài Khao, xã Mường Lý, huyện Mường Lát với những hàng rào đá vững chắc nằm uốn lượn bao quanh những ngôi nhà gỗ của đồng bào dân tộc Mông. Địa danh này đã từng gắn bó với binh đoàn Tây Tiến huyền thoại và đi vào thơ “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi”.

Để bảo vệ hoa màu, chống thú dữ, từ bao đời nay người Mông ở Sài Khao đã tìm mọi cách để chinh phục đá núi. Họ phá đá để tạo lối đi hay trồng ngô trong những hốc đá... Đặc biệt hơn cả là họ còn biết dựng lên những hàng rào đá để bảo vệ ngôi nhà của mình. Sài Khao trở thành nơi duy nhất ở xứ Thanh mà có đồng bào người Mông làm bờ rào đá.

Hàng rào đá bảo vệ ruộng nương, tạo thành một nét độc đáo ở Sài Khao.

Đến với thung lũng Sài Khao du khách sẽ luôn ấn tượng về những hàng rào đá tuyệt đẹp được xây dựng vô cùng chắc chắn, ôm trọn ngôi nhà của người Mông. Những viên đá vốn vô hồn, thô ráp, gồ ghề, đầy góc cạnh đã được bàn tay tài hoa của đồng bào người Mông lựa chọn, sắp xếp một cách khéo léo, tạo thành những hàng rào đá liền nhau, cứng cáp, vững chắc, độc đáo và có hồn. Ngắm nhìn những dãy hàng rào đá, ít người biết nó được tạo nên từ hàng trăm, hàng ngàn viên đá nhỏ khác nhau. Điều khác biệt nhất là những viên đá này được giữ gần như nguyên vẹn như những gì tạo hóa sẵn có. Và tác giả của những dãy hàng rào đá đã phải tốn không ít thời gian để chọn lựa, sắp xếp sao cho những viên đá thực sự “ăn khớp” với nhau nhằm tạo ra độ vững chắc cho bức tường mà không cần chất kết dính.

Nét độc đáo ở Sài Khao

Cứ thế, từ bao đời nay, hàng rào đá vững chãi đã giúp người dân bản Sài Khao tránh được thú dữ, vượt qua mưa giông, nắng gió trên cao nguyên khắc nghiệt. Đa số các hàng rào đá ở thung lũng Sài Khao đều được chủ nhà xếp rộng gần 1 mét, cao gần 2 mét với phần chân hàng rào xếp to và nhỏ dần về phía trên.

Thông thường, để tạo thành một dãy hàng rào đá bao quanh ngôi nhà, nếu không tính đến thời gian lựa chọn, chở đá từ những dải núi ở xa về thì thời gian tối thiểu phải có là vài ba tháng. Thậm chí, có những hàng rào đá còn “lấy” của gia chủ thời gian lên tới hàng năm. Đã có du khách tò mò dùng sức đẩy mạnh vào hàng rào đá rồi phải ngạc nhiên, thán phục trước sự vững chắc của nó.

Anh Vàng A Long, một chủ hộ trong bản cho biết: “Toàn bộ số đá làm bờ rào được lấy từ chân núi. Viên đá to thì dùng búa, xà beng đập nhỏ rồi dùng xe chở về, sau đó cả nhà rủ nhau lắp ghép đá. Đá to thì xếp trước rồi chèn đá nhỏ vào. Nhà tôi huy động mất sáu nhân công làm nhiệt tình trong một tháng là hoàn thành. Làm bờ rào tre, gỗ thì nhanh bị hư hại, năm nào cũng mất công làm. Làm bờ rào đá cho được lâu bền, chắc, không sợ bị hư hại”.

Không những làm hàng rào bằng đá, hộ anh Vàng A Tháu còn làm bờ rào đá dài hơn 3 km để rào hơn 2 ha lúa. Anh Tháu chia sẻ: “Mình cùng vợ mình và hai cô con gái lên núi chở đá về làm bờ rào cho ruộng lúa nhà mình. Làm mất gần ba tháng thì xong. Làm bờ rào đá cho chắc chắn, để ngăn trâu bò vào phá hoại cây trồng thôi”.

Do đặc điểm sinh sống của người Mông là nơi núi cao nên hàng rào đá ở Sài Khao thường xây dựng xung quanh nhà, quanh vườn, quanh nương hay quanh chuồng chăn thả gia súc... chủ yếu thực hiện chức năng quan trọng đó là ngăn chặn kẻ gian và thú dữ. Không chỉ vậy, hàng rào đá được tạo thành từ những viên đá vô tri, gai góc nhưng đã trở thành một nét kiến trúc độc đáo của cảnh sắc Sài Khao. Sẽ đẹp và bắt mắt hơn khi giữa đại ngàn núi cao là hình ảnh những dải bờ rào đá lấp ló trong sương mờ.

Trong sự phát triển của nền kinh tế thị trường, những hàng rào đá vẫn được người Mông trân trọng, bảo vệ, giữ gìn như một nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình.

Sông Lô