Thú chơi cây cảnh

Cũng như nhiều thú chơi khác của người Việt thú chơi cây cảnh đã trở thành nét văn hóa lâu đời của dân tộc, là thú chơi hấp dẫn, mê say với số đông người tham gia. Trong số họ có người đã là nghệ nhân là thương gia và sở hữu vườn cây, cây độc, cây quý hiếm có giá trị nhiều tỷ đồng.

Rất nhiều người chơi cây cảnh, quan tâm đến cây cảnh tham gia Festival cây cảnh Thanh Hóa. (Ảnh tư liệu)

Thú chơi này hẳn có từ xa xưa, đọc sách, xem phim người ta thấy trong cung vua phủ chúa, tư gia của các đấng quân vương có nhiều cây cổ, cây quý có giá trị cao về nhiều mặt.

Không chắc được thú chơi này có từ cung đình mà ra đời sống xã hội, hay từ đời sống xã hội bình dân đi vào chốn cung đình. Chỉ biết đây là thú chơi tao nhã hữu ích. Thú chơi cây cảnh tự hình thành như một lẽ tự nhiên có sức cuốn hút nhiều người vì nó gần gũi với thiên nhiên và mang lại lợi ích thiết thực với môi sinh, môi trường, làm cho đời sống con người thêm phong phú vui tươi. Nhà nào chẳng có ít nhất vài cây, trong đó thế nào chả có cây đẹp, ưa nhìn. Nên rồi họ bước vào làng chơi từ một cây đến mười cây lúc nào không hay cứ như là sự dẫn dắt tự nhiên.

Thứ nữa, ở Việt Nam nghề trồng cây cảnh khá phát triển dù nó kén người có năng khiếu mỹ thuật và hiểu biết kỹ năng về cắt tỉa, ươm dâm, gieo trồng. Một nghề đặc biệt không phải ai cũng làm được. Nhiều làng nghề đã trở nên nổi tiếng lưu truyền như Nam Điền, Nam Định; Quảng Bá, Nghi Tàm, Hà Nội; Hợp Lý, Triệu Sơn, Thanh Hóa…

Nghề chơi cây cảnh ngoài hiểu biết khả năng mỹ thuật còn phải có tiềm lực kinh tế, song đòi hỏi nhất là niềm say mê gắn bó. Có được cây cảnh đẹp, bắt mắt ưa nhìn, hay “đáng đồng tiền bát gạo” cũng phải mất 5 đến 7 năm. Trong 5 năm đó ngoài trồng chăm, phải chọn đúng dáng thế để uốn nắn, cắt tỉa. Công việc đòi hỏi sự tập trung tỷ mỷ chăm chút cầu kỳ tựa như chăm con trẻ. Rất nhiều yếu tố kỹ thuật phải học hỏi trong sách vở của Trung Quốc, Nhật Bản và của người Việt xưa, rồi kinh nghiệm cha ông, kinh nghiệm bạn chơi. Đôi khi để có được cây độc lạ lại phải mày mò sáng tạo, nghĩ suy lắm mới đưa ra quyết định thế chuẩn cho cây. Tạo cho cây cảnh có sự sù sì, cành, nhánh hợp lý, rồi nét rêu mốc của thời gian ngoài yếu tố tự nhiên của cây, phải biết cách sáng tạo cho nó nhanh đạt, rút ngắn thời gian để còn đua với bạn với đời và làm thương mại.

Cây cảnh tham gia triển lãm tại Festival cây cảnh Thanh Hóa. (Ảnh tư liệu)

Khó nhất của người chơi cây cảnh là tạo ra cây cảnh, chậu cảnh đảm bảo các yếu tố cổ thụ dáng thế cành, nhánh tay, bông chuẩn, chậu và phối cảnh phù hợp để hòa phối nói lên được điều gì đó có ý nghĩa. Nghĩa là phải có tư tưởng, ý tưởng, chủ đề và vấn đề đời sống được chuyển vào cây cảnh, chậu cảnh nhờ sự phối hợp, sự sắp đặt, sự uốn chỉnh phải nói lên được, phải toát lên được chủ đề nổi trội. Thế long giáng, long ẩn, thăng long, phượng vũ, ngũ phúc… phải ứng với loài cây quý như tùng, bách, mai nguyêt quế, sanh, đa đề, hay cây si. Thế song thụ hay mẫu tử tiên ông, văn nhân, hiền triết thì phải chọn được cây có dáng vẻ hòa hợp với chủ đề, uốn tỉa chỉ là sự thêm thắt, dụng công để nói lên sự khăng khít, hòa hợp, nhịn nhường nâng đỡ. Thế phụ tử thì cây chủ phải vững vàng, cây con phải có tỷ lệ hòa hợp nhỏ nhắn, quấn quýt nương tựa vào cây lớn. Lá cành phải đan hòa ríu rít vừa khăng khít vừa âu yếm, gửi trao tin cậy.

Tính tượng hình trong cây cảnh phải rất sống động, rất nghệ thuật thì mới trở thành cây bon sai có giá trị cao. Tất cả các yếu tố của cây từ gốc rễ thân cành lá, mầu, thân cây phải cùng cộng hưởng tôn lên chủ đề.

Cây cảnh tham gia triển lãm tại Festival cây cảnh Thanh Hóa. (Ảnh tư liệu)

Đã thế, người chơi cây cảnh, người tạo ra cây cảnh phải có con mắt thẩm mỹ, phải có trí tưởng tượng, sự khéo léo và lòng kiên trì, bởi phải luôn để mắt chăm chút quanh năm ngày tháng. Trong sự lao động còn phải có sự thăng hoa bằng việc tạo ra chủ đề mang màu sắc cá nhân để thành tác phẩm nghệ thuật riêng có, không trùng, không lặp lại. Người chơi cây thế tạo cây thế phải gửi hồn vào tác phẩm, phải nghĩ suy trăn trở tạo thành một ý niệm thẩm mỹ rồi gia công bằng các cách tạo dáng vẻ, tạo khoang khoáy, tạo cành kết tán mới nên một hổ phục rồng chầu hay phượng vũ, hạc thư.

Cây cảnh càng già lại càng quý, đạt vào dáng cổ thu, thế ổn định, sức sống bền vững mạnh mẽ thì đắt như bạc vàng châu báu. Nhiều người không kiến giải được vì sao có những cây có giá trị hàng tỷ đến hàng trăm tỷ đồng. Họ đâu hiểu rằng nghệ nhân tài năng đó cả đời họ có thể làm ra nhiều tỷ đồng, nhưng có đến hai phần đời người họ đã dành cả tâm trí, tình cảm làm nên một tác phẩm để đời, bền vững cùng năm tháng, tồn tại cùng thời gian, cả trăm người, nghìn người nhìn ngắm phải thán phục thì không xứng bạc tỷ hay sao. Chưa nói dến độ độc đáo, quý hiếm, toàn bích duy nhất không lặp lại trong thế giới mênh mông rộng lớn. Tiền tỷ sau này có thể có nhưng cây thì không thể có cây thứ hai. Chưa hết cây bạc tỷ đó lại gắn với tên tuổi của nghệ nhân hàng đầu, của bàn tay vàng, của biết bao giấy chứng nhận, bằng chứng nhận qua các kỳ liên hoan hay các Festivan cây cảnh..

Cây cảnh tham gia triển lãm tại Festival cây cảnh Thanh Hóa. (Ảnh tư liệu)

Chơi cây cảnh được nâng tầm lên mức nghệ thuật khi người xưa chơi cây cảnh đúc kết đặt ra 3 tiêu chí cơ bản: Cổ, kỳ, mỹ.

Cổ: Là muốn khẳng định cây cổ thụ, có tuổi, là cây lâu năm có dáng thế chuẩn chỉ. Càng cây cổ tự nhiên càng quý. Cây con người tạo ra mà có độ tuổi màu mốc thân cây như cổ thụ thì độ quý cũng chắng hề sụt giảm

Kỳ: Hay còn gọi “kỳ mốc” là cây có dáng vẻ kỳ quái, khác lạ vượt lên trên sự thông thường được thể hiện từ gốc rễ đến thân cành lá. Toàn bộ cây phải tạo nên vẻ đẹp riêng bắt mắt đem lại cảm xúc thẩm mỹ.

Mỹ: Là vẻ đẹp toàn diện từ dáng thế đến gốc rễ thân cành của cây đưa lại cảm xúc thẩm mỹ, được người chơi người xem thích thú yêu mến như đứng trước vẻ đẹp tuyệt mỹ của thiên nhiên đẹp hay một người đẹp.

Cây cảnh Việt Nam, người chơi cây cảnh Việt nam là biểu hiện của một tinh thần nhân văn cao cả, một vẻ đẹp lấp lánh của tài năng tâm hồn Việt Nam. Trong thế giới hiện đại vẻ dẹp của kiến trúc hiện đại luôn hiện hữu và dễ thực hiện, nhưng để có được một cây cảnh đẹp quý hiếm về chủng loài thì khó biết bao và phải bỏ lượng tiền lớn biết bao. Những cây cảnh đó có giá trị tôn lên vè đẹp hoành tráng của biệt thự, của lâu đài hay của tòa nhà, đôi khi còn được họ nhớ dến tên cây gắn với tên của lâu đài. Tên cây cảnh đã tạo nên thương hiệu nên sự tôn vinh và ngưỡng vọng.

Nguyễn Hữu Ngôn