Sớm trùng tu, tôn tạo di tích khởi nghĩa Ba Đình

Khởi nghĩa Ba Đình là cuộc khởi nghĩa lớn nhất trong phong trào Cần Vương cuối thế kỷ XIX chống thực dân Pháp xâm lược. Giờ đây vùng đất này đang từng ngày đổi mới, đã được công nhận xã đạt chuẩn NTM và đang chuẩn bị các điều kiện để sớm trùng tu xây dựng nơi diễn ra cuộc khởi nghĩa...

Dấu ấn cuộc khởi nghĩa Ba Đình mãi ghi

Với vị trí có lợi về quân sự nên Đinh Công Tráng, Phạm Bành, Hoàng Bật Đạt (lãnh tụ cuộc khởi nghĩa) đã chọn và xây dựng Ba Đình thành khu căn cứ chống thực dân Pháp xâm lược. Khu căn cứ được xây dựng rộng 400m, dài 1,2 km với lũy tre dày đặc và một hệ thống hào rộng cắm đầy chông tre. Trên mặt thành, nghĩa quân đặt các rọ tre chứa đất nhào rơm xếp vững chắc, có những khe hở làm lỗ châu mai sẵn sàng chiến đấu. Phía trong thành có hệ thống giao thông hào vững chắc. Các hầm chiến đấu được xây dựng theo hình chữ “chi” để hạn chế thương vong. Ở mỗi làng được xây dựng một đồn đóng quân. Làng Thượng Thọ có đồn Thượng, làng Mậu Thịnh có đồn Trung, làng Mỹ Khê có đồn Hạ. 3 đồn này hỗ trợ cho nhau khi bị tấn công và cũng có thể chiến đấu độc lập.

Có thể nói căn cứ Ba Đình là một tuyến phòng ngự quy mô nhất thời Cần Vương. Từ Ba Đình, nghĩa quân có thể tỏa ra các nơi, kiểm soát các tuyến giao thông quan trọng trong vùng, phục kích các đoàn xe vận tải của địch đi lại trên con đường Bắc Nam, do đó thực dân Pháp quyết tâm tiêu diệt căn cứ này. Sau khi xây dựng quân sự xong, quân ta đã đánh bại nhiều đợt tấn công của kẻ địch về phía Ba Đình. Nghĩa quân liên tiếp tấn công các phủ, thành,... chặn đứng nhiều đoàn xe, đoàn quân lẻ gây nhiều thiệt hại cho kẻ thù. Đặc biệt với sự trang bị bằng các vũ khí: súng hỏa mai, giáo mác, cung nỏ, liềm, đòn càn, có lúc quân ta là những nông dân đang gặt hái trên đồng ruộng, chờ khi quân Pháp đi từ Hà Nội về dùng đòn càn đánh túi bụi gây hoang mang cho địch.

Để tiêu diệt khởi nghĩa Ba Đình, thực dân Pháp đã điều động Đại tá Pháp Brissand thống lĩnh 76 sĩ quan và 3.500 quân vây hãm, tiến đánh căn cứ Ba Đình. Nghĩa quân Ba Đình đã chiến đấu dũng cảm suốt 32 ngày đêm với kẻ địch đông quân có vũ khí tối tân hiện đại nên bị thương vong rất nhiều, cuối cùng phải mở đường máu vượt qua vòng vây dày đặc của giặc lên căn cứ Mã Cao tiếp tục chiến đấu...

Cuộc khởi nghĩa Ba Đình đã đi vào lịch sử với những chiến công chói lọi của nhân dân ta làm cho kẻ địch phải khiếp vía kinh hồn. Lời thú nhận của thực dân Pháp về chiến sự Ba Đình thể hiện rõ: "Trong chiến dịch Thu Đông (1886 - 1887) cuộc công hãm Ba Đình là cuộc chiến đấu quan trọng nhất. Cuộc chiến đấu này thu hút nhiều quân nhất và làm cho cấp chỉ huy lo ngại nhất...". Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã đánh giá cao vai trò của cuộc khởi nghĩa này.

Hiện vật còn lưu lại của cuộc khởi nghĩa Ba Đình.

Cần sớm trùng tu tôn tạo để trở thành điểm đến hấp dẫn

Cuộc khởi nghĩa Ba Đình diễn ra cách đây đã hơn 1 thế kỷ nhưng vẫn còn nhiều dấu tích hiện hữu: Làng Mỹ Khê, Mậu Thịnh, Thượng Thọ. Riêng làng Mỹ Khê còn sắc phong của đình. Khởi nghĩa Ba Đình đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia năm 1992 nhưng việc tôn tạo xây dựng còn nhiều điều phải bàn.

Được biết, trước đây khi xã chưa hoàn thành xây dựng NTM, phòng truyền thống cuộc khởi nghĩa Ba Đình nằm trong khuôn viên của UBND xã. Các hình ảnh được giới thiệu là bức tranh khắc họa của hoạ sĩ Phan Bảo tái hiện cuộc khởi nghĩa anh dũng mà kiên cường của nông dân ta. Trước sân Trường THCS Ba Đình có một nhà bia đã xuống cấp, góc phía đông nhà trường có một bia đá nằm trên tảng đá ghi danh “Di tích lịch sử văn hoá căn cứ khởi nghĩa Ba Đình". Năm 2009 di tích này được tỉnh cấp 80 triệu đồng xây dựng nhà bia, nhà truyền thống, phục chế một số hiện vật cuộc khởi nghĩa. Xã Ba Đình đã đầu tư kinh phí đổ bê tông đường vào khu di tích với chiều dài 270 m để phục vụ mọi người về tham quan.

Vừa qua, trong quy hoạch xây dựng NTM xã Ba Đình đã quy hoạch khu di tích chuẩn bị cho việc trùng tu, tôn tạo. Huyện Nga Sơn cũng đã phối hợp với các đơn vị liên quan tiến hành quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị di tích khu căn cứ cuộc khởi nghĩa Ba Đình. Thạc sỹ, kiến trúc sư Nguyễn Hữu Đán, Công ty Bảo tồn di sản văn hóa kiến trúc Việt (cũng là người con của Nga Sơn) cho rằng: Từ quy hoạch đến thiết kế thi công là cả một quá trình. Sau khi quy hoạch được duyệt phải làm các dự án thành phần. Do đó mục tiêu và quan điểm làm phải thống nhất vì đây là khu căn cứ đánh Pháp đầu tiên được diễn ra ở Ba Làng (Ba Đình), cũng là căn cứ bàn bạc, tuyển quân đưa ra phương thức chiến đấu. Hơn nữa đây là địa hình vùng chiêm trũng, khi nước nổi quân Pháp vào thì rất khó khăn. Bên cạnh đó khu căn cứ còn có hệ thống sông Rạch nối liền với hệ thống sông Hoạt ra Ninh Bình nên đã diễn ra nhiều cuộc giao tranh ác liệt giữa ta và Pháp. Để phục dựng căn cứ chiến đấu bao quanh hào chống đạn pháo giặc bắn vào cần phải phục dựng hào sâu, cắm chông bảo tồn nên cần phục hồi một đoạn tường thành, hào nước ghi lại những chiến công của nhân dân ta. Còn nhà trưng bày giới thiệu cuộc khởi nghĩa sẽ được xây dựng tại vị trí của UBND xã cũ (cũng là nơi đất của đình Thượng Thọ cũ)...

Mong rằng di tích cuộc khởi nghĩa Ba Đình sớm được trùng tu tôn tạo, sớm trở thành điểm đến hấp dẫn, đáp ứng sự mong mỏi của người dân và du khách gần xa. Nhưng xây dựng xứng tầm với cuộc khởi nghĩa lại là điều cần trăn trở, nên rất cần sự quan tâm hơn nữa từ các cấp, ngành và sự chung sức của nhân dân.

Thúy Hòa