Giữ gìn và phát huy giá trị lễ hội đền Bà Triệu (Bài 2): Nét đẹp nổi bật trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc

Trải qua hơn 17 thế kỷ, với vô vàn biến thiên của thời gian và lịch sử, song giá trị và sức hấp dẫn của lễ hội đền Bà Triệu vẫn luôn được khẳng định. Đây là một trong những lễ hội lâu đời nhất, có sức lan tỏa sâu rộng nhất và cũng giàu giá trị bậc nhất của xứ Thanh.

Lễ hội đền Bà Triệu năm 2023.

Cuộc khởi nghĩa Bà Triệu năm 248, đã ghi vào lịch sử dân tộc một trang vàng vẻ vang và là biểu tượng sáng ngời của lòng yêu nước, ý chí hiên ngang, khí phách quật cường của dân tộc ta. Để ghi nhớ công ơn Bà Triệu, Nhân dân đã lập đền thờ Bà dưới chân núi Gai, xây lăng, dựng tháp trên đỉnh núi Tùng, xã Triệu Lộc (Hậu Lộc). Hàng năm, vào ngày mất của bà (ngày 22/2 âm lịch), tại Khu di tích quốc gia đặc biệt đền Bà Triệu diễn ra lễ hội tưởng nhớ công ơn Bà Triệu và các bậc tiền nhân có công với nước. Lễ hội được tổ chức trên quy mô lớn, với nhiều nội dung đặc sắc, ý nghĩa, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc và dấu ấn văn hóa xứ Thanh.

Phần lễ diễn ra rất nhiều nghi thức trang trọng.

Phần lễ diễn ra rất nhiều nghi thức cổ xưa, trang trọng và nghiêm cẩn, như lễ mộc dục, lễ giỗ, lễ trình, lễ rước kiệu, lễ tạ, tế cung đình, tế nữ quan... Cùng với phần lễ trang nghiêm, phần hội trở thành “sân khấu” trình diễn các trò chơi, trò diễn dân gian độc đáo, trong đó phải kể đến trò hội trận “Ngô - Triệu giao quân”, tái hiện lại các trận chiến ác liệt của nghĩa quân Bà Triệu và giặc Ngô. Ngày nay, phần lễ có thêm nhiều tiết mục sân khấu hóa, được dàn dựng công phu, hướng đến ca ngợi công lao của Bà Triệu, các tướng sĩ và nghĩa quân đối với lịch sử dân tộc.

Rước kiệu (hay còn gọi là lễ rước bóng) là nghi thức đặc sắc, quan trọng và linh thiêng bậc nhất của lễ hội.

Trong Lễ hội đền Bà Triệu, nghi thức rước kiệu (hay còn gọi là lễ rước bóng) là nghi thức đặc sắc, quan trọng và linh thiêng bậc nhất. Chính vì lẽ đó mà từ xưa, nghi thức này yêu cầu sự tham gia của hầu hết quan viên, chức sắc, kỳ lão và Nhân dân trong vùng. Khi chứng kiến sự trang trọng và hùng hậu của đoàn rước kiệu này, có người đã ví “đám rước như một con rồng lớn, lừng lững tiến trên đường làng”. Đoàn rước kiệu gồm đội cờ đi trước (cờ tiết, cờ mạo, cờ ngũ hành, cờ tứ linh); theo sau là biển gỗ sơn son thếp vàng, ban chinh cổ (trống, chiêng), đội chấp kích và đồ bát tửu; tiếp đó là kiệu hương án và phường đồng văn, kiệu bát cống rước Vua Bà, kiệu song loan, kiệu long đình, kiệu võng...

Điều đặc biệt đã khiến lễ rước kiệu trở nên độc đáo đó là hiện tượng “kiệu bay”. Đó là khi đám rước đi qua các ngã ba, ngã tư hay trước khi đến sân đền, sân đình, kiệu sẽ quay tròn, khi tiến khi lui, lúc sang trái lúc sang phải... khó đoán định. Có nhận định cho rằng, “kiệu bay” trong Lễ hội đền Bà Triệu là một hiện tượng mang đậm tính tâm linh. Bởi, dường như có một sức mạnh vô hình đã “trợ” cho con người “bay lên” cùng cỗ kiệu rước Thần. Để rồi, trạng thái “lên đồng tập thể” ấy được xem như là sự thăng hoa, bay bổng của con người trong không gian thiêng.

Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, song lễ hội đền Bà Triệu vẫn trường tồn, thấm rất sâu vào tâm thức dân gian và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống tinh thần, tâm linh của vùng đất Bồ Điền xưa (Triệu Lộc ngày nay). Qua đó, góp phần ấp ủ, gìn giữ những giá trị văn hóa đặc sắc của xứ Thanh nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.

Nhóm PV CT-XH