Nét đẹp trang phục truyền thống các dân tộc thiểu số ở Thanh Hóa

Thanh Hóa có 6 dân tộc thiểu số chủ yếu là: Mường, Thái, Mông, Thổ, Dao, Khơ Mú. Mỗi dân tộc đều có đời sống vật chất, tinh thần cùng với những nét phong tục, tập quán riêng. Trong đó, trang phục truyền thống là một nét văn hóa đặc sắc rất cần được bảo tổn, phát huy.

Mỗi bộ trang phục không chỉ mang dấu ấn văn hóa của dân tộc đó mà còn thể hiện những giá trị nghệ thuật và tín ngưỡng riêng.

Ở Thanh Hóa, người Mông cư trú, sinh sống chủ yếu ở 3 huyện là Mường Lát, Quan Sơn và huyện Quan Hóa. Cùng với tiếng nói, chữ viết, trang phục là một trong những chi tiết quan trọng đầu tiên để nhận biết và phân biệt giữa dân tộc Mông với dân tộc khác.

Trang phục của người phụ nữ Mông tương đối cầu kỳ. Một bộ trang phục truyền thống gồm: Khăn quấn đầu, xà cạp, váy, áo xẻ ngực có yếm lưng, tấm vải che váy phía trước, thắt lưng và tấm vải vuông nhỏ che đằng sau lưng. Váy có hình nón cụt, nhiều nếp xếp xòe rộng, từng nếp váy đu đưa lượn sóng theo từng bước di chuyển của những cô gái Mông tạo nên sự mềm mại, nữ tính và đầy sức hút.

Dân tộc Dao được chia làm hai nhóm: Dao Đỏ (từ Lào sang) cư trú ở xã Pù Nhi và xã Quang Chiểu, huyện Mường Lát; Dao Quần Chẹt (từ Tuyên Quang, Hòa Bình vào) sống ở huyện Ngọc Lặc và huyện Cẩm Thủy. Trang phục của phụ nữ Dao chính là những tác phẩm nghệ thuật rực rỡ, tinh tế, chuyển tải quan niệm về vũ trụ, về nhân sinh của cộng đồng thông qua các hoa văn, họa tiết thêu, in trên đó.

Mỗi nhóm người Dao đều có trang phục riêng, được thêu dệt rất cầu kỳ. Những người mẹ, người bà dân tộc Dao thường dạy cho con gái mình biết thêu thùa từ bé. Những thiếu nữ Dao phải tự mình làm ra bộ trang phục đẹp nhất để mặc trong ngày cưới, mùa lễ hội.

Với người Thái ở Thường Xuân, hoa văn trên trang phục rất phong phú với đủ các loại hình, màu sắc, vừa cổ xưa, vừa hiện đại.

Từ xưa người Thái ở Lang Chánh đã biết trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải để may trang phục. Với sự cần cù và trí tưởng tượng phong phú, người phụ nữ Thái ở đây đã tự tạo nên những tác phẩm nghệ thuật, thể hiện qua những nét hoa văn mang tín ngưỡng văn hóa độc đáo trên bộ trang phục.

Riêng áo của phụ nữ Mường ở Ngọc Lặc có nhiều loại là áo ngắn, áo chùng, áo khoác. Đối với váy được chia thành hai phần chính: thân váy và đầu váy (còn gọi là cạp váy). Phần dây lưng hay còn gọi là tênh, là tấm vải lụa tơ tằm nhuộm màu xanh cánh trả (màu lá mạ), dài bằng hoặc hơn sải tay khi đã nối hai đầu lại. Phần khăn đội đầu của phụ nữ Mường giống nhau và đều có thêu thùa hoa văn hình học ở hai đầu.

Trang phục truyền thống của người phụ nữ dân tộc Mường ở Cẩm Thủy chỉ có hai màu chủ đạo, đó là màu xanh và trắng. Đối với “áo khóm” có hai màu xanh, trắng, thường sử dụng các loại sợi dệt mảnh, có thân ngắn đến chấm eo lưng, xẻ ngực, ống tay dài. Đối với váy, có 3 bộ phận chính, đó là đầu váy, thân váy và cạp váy. Ngoài ra, bộ trang phục còn có áo chùng (chỉ mặc trong ngày lễ hội), khăn thắt áo, cạp cấu váy, vòng bạc, vòng cườm đeo cổ, đeo tay...

Y phục do phụ nữ dân tộc Thổ thêu dệt có màu sắc và họa tiết hoa văn đơn giản hơn nhiều so với người Thái và Mường. Đặc trưng váy của người Thổ Như Xuân có màu nâu nhạt, hoa văn là những đường viền pha màu trắng và xanh nhạt xen nhau. Rất dễ nhận ra và phân biệt trang phục qua chiếc váy của người Thổ, bởi kỹ thuật không cầu kỳ, trên váy không có các hoa văn hình học nào được thêu dệt.

Đề án “Bảo tồn, phát huy trang phục truyền thống (TPTT) các dân tộc thiểu số (DTTS) Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” đề ra nhiệm vụ giai đoạn 2019 - 2025 tỉnh Thanh Hóa sẽ xây dựng dự án, triển khai tổng kiểm kê, lập danh mục di sản văn hóa phi vật thể về TPTT các DTTS trên địa bàn tỉnh.

Cùng với đó là tổ chức liên hoan trình diễn TPTT các DTTS; mở lớp tập huấn về phương pháp bảo tồn, kỹ năng và phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể liên quan đến nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật thêu hoa văn liên quan đến TPTT của các DTTS...

Quốc Hương