Trò Xuân Phả - Viên ngọc quý trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc

“Độc nhất vô nhị”, “ độc đáo”, “đặc sắc” là những từ ngữ mô tả về trò Xuân Phả - Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Đây không chỉ là báu vật văn hóa xứ Thanh, mà đã trở thành viên ngọc quý trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc.

Trò Xuân Phả sinh ra ở chốn cung đình nhưng lại được những người dân làng Xuân Phả (xã Xuân Trường, huyện Thọ Xuân) bảo tồn và trở thành một báu vật. Trò Xuân Phả được diễn tại lễ hội làng diễn ra vào mùng 9 và mùng 10-2 âm lịch để ca ngợi Lê Thái Tổ, ca ngợi chiến thắng giặc Minh của dân tộc ta ở thế kỷ XV”.

Người dân làng Xuân Phả tin rằng, trò diễn có từ thế kỷ thứ 9, gắn với tích Thành hoàng làng giúp vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 xứ quân. Trò Xuân Phả mô phỏng việc 5 quốc gia đến tiến cống vua nước Đại Việt, mang theo lễ vật và các điệu múa để chúc mừng.

Trò Xuân Phả là tổ hợp của 5 trò diễn, gồm Hoa Lang, Chiêm Thành, Ai Lao, Ngô Quốc và Tú Huần. Các lớp trò được kết cấu tương đối bền vững và có sự kết hợp nhuần nhuyễn, đầy ý vị của các yếu tố âm nhạc, múa, hát và diễn. Điểm đặc trưng của các trò diễn còn ở chỗ là người diễn đeo các loại mặt nạ khá kỳ dị, biểu đạt nhiều sắc thái xảm xúc, tộc người hay tuổi tác…

Trò Tú Huần sự tái hiện sinh động cuộc sống của một gia đình, có người già và trẻ nhỏ, có mẹ và con. Các điệu ngồi xổm, nhảy cóc, quây vòng rồi tản ra, lắc lư theo nhịp sênh và lời hát, là biểu tượng của sự sum vây đầm ấm, vui nhộn và có phần hài hước.

Trò Hoa Lang gồm 1 chúa, 1 mế nàng, 2 lính hầu, 10 quân và 2 người điều khiển ngựa. Đạo cụ cầu kỳ với cờ, roi, quạt, siêu đao, mái chèo. Các con trò mặc trang phục màu sắc, hoa văn bắt mắt, vừa múa vừa hát theo nhịp thanh âm của trống, nạo bạt, mã la, mõ tre, lúc khoan thai, khi dồn dập. Lời hát thể hiện tình bang giao và chúc mừng tuổi vua vạn niên. Trò xuất hiện biểu tượng linh vật tượng trưng cho phẩm cấp quan lại phong kiến cũng là tín hiệu của yếu tố cung đình trong trò diễn.

Trò Xuân Phả không chỉ là nghệ thuật dân gian mà còn là trí tuệ của dân gian đã lắng đọng trong bản hòa tấu của thanh âm, vần điệu, ca từ, của các động tác lúc mềm mại, uyển chuyển, khi mạnh mẽ, phóng khoáng, cương - nhu hài hòa. Bởi vậy trò Xuân Phả có một vị thế và diện mạo khác biệt, độc đáo và sức hấp dẫn riêng có để trở thành một viên ngọc quý trong kho tàng văn hóa phi vật thể của dân tộc.

Nhóm PV CT-XH