Về Cảng Hới hòa mình trong không gian lễ hội Cầu Ngư – Bơi Trải

Đến hẹn, giữa tháng 5, cảng Lạch Hới, phường Quảng Tiến (TP Sầm Sơn) lại sôi động, náo nức khác thường. Tiếng nhạc tế lễ, tiếng bước chân người rước kiệu, tiếng hò reo cổ vũ đan lưới, đua thuyền... tạo nên không khí lễ hội đặc sắc, mỗi năm chỉ diễn ra một lần.

Niềm tin tâm linh

Lễ hội Cầu ngư - Bơi trải của người dân biển Sầm Sơn tái hiện sinh động phong tục thờ cúng Cá Ông (cá voi) - tín ngưỡng văn hóa dân gian tồn tại ở một dải duyên hải miền Trung và miền Nam nước ta. Theo đó, Cá Ông là một trong những vị thần “hộ mệnh” cho ngư dân trên biển Đông. Bởi vậy, ngoài luật bất thành văn không bao giờ được đánh bắt cá Voi, ngư dân đi biển nếu phát hiện cá voi mắc cạn trên bờ biển thì phải cứu giúp; nếu cá “lụy” (chết) thì phải có bổn phận chôn cất cẩn thận; thậm chí có nơi người dân biển còn để tang Cá Ông giống như người có công với cộng đồng. Tín ngưỡng thờ Cá Ông hiện hữu song hành cùng tín ngưỡng thờ thần Độc Cước; Tứ vị Thánh nương...

Không chỉ biết ơn các vị thần trên biển, Lễ hội Cầu ngư - Bơi trải còn là dịp để người dân biển tưởng nhớ Kim Cương tướng quân - người con kiệt xuất của vùng biển Sầm Sơn đã góp công lớn trong cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên - Mông hơn 700 năm trước. Tại Cửa Hới, Kim Cương tướng quân vốn giỏi nghề sông nước đã được triều đình nhà Trần, trực tiếp là Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải tin tưởng giao nhiệm vụ tổ chức, chỉ huy nhiều trận huyết chiến với quân xâm lược. Sự tài trí, dũng mãnh của Kim Cương tướng quân đã góp phần quan trọng bảo vệ vua quan nhà Trần trong thời gian tạm rút vào Thanh Hóa. Từ đây, tạo thế và lực cho kế hoạch tổng phản công quét ngoại xâm ra khỏi bờ cõi nước ta.

Lễ hội Cầu ngư - Bơi trải diễn ra ngay Cảng Hới, bên sông nước mênh mông, trong tiếng nhạc tế lễ réo rắt, là thanh âm hào hùng của vùng đất bên bờ biển, như mạch ngầm chảy mãi: “Hỡi biển trời Sầm Sơn bao la bát ngát. Hỡi dãy Trường Lệ, hỡi dòng sông Mã linh thiêng! Hãy thức dậy trong âm vang tiếng trống, tiếng chiêng từ thuở vua Hùng dựng nước, trong dũng khí của Chân nhân Độc Cước đuổi loài quỷ đỏ bảo vệ dân lành, trong tiếng thoi đưa dệt súc từ thuở Bà Triều. Trong tiếng mìn đánh chìm tàu A-mi-ô đánh đuổi thực dân Pháp của người nữ Anh hùng Nguyễn Thị Lợi, tiếng súng của dân quân Quảng Tiến anh hùng bắn cháy tàu máy bay Mỹ. Trong tiếng hò kéo lưới và dập dìu mỗi buổi hoàng hôn, những cánh buồm nâu đưa thuyền về chở nặng cá tôm”.

Đến nét đẹp lễ hội

Lễ hội bắt đầu với nghi thức rước kiệu truyền thống, thành kính và trang nghiêm của ba làng: làng Hới, làng Lộc Trung và Cá Lập (phường Quảng Tiến). Mỗi đội kiệu rước có khoảng 150 người tham gia. Từ sáng sớm, các bà, các mẹ, các chị trong trang phục truyền thống chuẩn bị sẵn mâm lễ được bài trí cầu kỳ rước về khu vực đàn tế lễ hội (Cảng cá Lạch Hới). Không chỉ là nghi lễ tâm linh, rước kiệu còn được ban tổ chức lễ hội chấm giải dựa trên nhiều tiêu chí: đội hình, trang trí, lễ vật...

Người dân hào hứng cổ vũ cho phần thi đan lưới trong Lễ hội Cầu ngư - Bơi trải.

Sau nghi lễ rước kiệu là tế lễ, dâng hương. Cả khu vực Cảng cá Lạch Hới vốn sầm uất nhường chỗ cho sự trang nghiêm, thành kính, chỉ còn tiếng của vị chủ tế “kính cáo” đến thần linh, mong ước mưa thuận gió hòa, trời yên biển lặng, cuộc sống an lành, no đủ; cho một mùa đi biển nặng thuyền tôm cá và du lịch bội thu.

Nếu như phần lễ diễn ra với nghi lễ tâm linh thành kính, trang nghiêm thì phần hội diễn ra sôi động, náo nhiệt, hấp dẫn, với hai môn thi đặc biệt hấp dẫn: đan lưới và đua thuyền, thu hút sự tham gia đua tài của người dân 11 xã, phường trên địa bàn TP Sầm Sơn. Hai môn thi biểu hiện rõ nhất tinh thần lao động của người dân biển. Cho dù cuộc sống hiện đại, người dân vạn chài không còn phải tự đan lưới để phục vụ cho mỗi chuyến vươn khơi. Nhưng không vì thế mà họ quên đi cội nguồn, quên đi công ơn của vị thần đã dạy dân chài biết cách tạo ra ngư lưới cụ mưu sinh: Bà Triều - tổ nghề đan lưới, dệt vải, dệt xăm súc.

Ở phần thi đan lưới, những người phụ nữ khéo léo, thạo nghề nhất sẽ đại diện cho các đội thi tranh tài. Từ nguyên liệu, dụng cụ đã chuẩn bị sẵn (cước, né, cữ, móc cái đầu...) trong thời gian hạn định họ sẽ trổ tài đan lưới. Sản phẩm được điểm cao phải đảm bảo các tiêu chí kỹ thuật như không bị “chéo né, chéo mắt, không đan mắt đơn, không bị đứt cước, không thiếu mắt”... Khi hiệu lệnh bắt đầu vào thi vang lên, những đôi bàn tay người phụ nữ vùng biển những tưởng chai sạn vì nắng gió bỗng thoăn thoắt, khéo léo lạ thường. Họ say sưa đan lưới không chỉ vì thành tích trong cuộc thi, mà còn cả tấm lòng biết ơn với tổ nghề.

Nếu đan lưới là sân chơi của chị em phụ nữ thì bơi trải - đua thuyền là nơi người đàn ông vùng biển khẳng định sức mạnh. Ngay trên sông Mã đoạn qua khu vực Cảng Hới, mỗi đội thi sẽ chọn ra những “lão ngư” thạo nghề nhất. Họ là những tay chèo khỏe mạnh, nhanh nhẹn và bắt buộc phải thông thạo luồng lạch để di chuyển được nhanh nhất. Các thuyền đua tài ở cự li 1.600m. Bơi trải - đua thuyền thể hiện sức mạnh tập thể, tinh thần đoàn kết, như yêu cầu bắt buộc của ngư dân trong hành trình mưu sinh bám biển xưa nay. Cũng theo chia sẻ người dân địa phương, hội thi bơi trải- đua thuyền được tổ chức nhằm tỏ lòng tôn kính đến các vị thần biển, thần Mặt Trăng, thần Độc Cước... và còn tiếp nối truyền thống sông nước đầy tự hào của Kim Cương tướng quân từ hơn 7 thế kỷ trước.

Bà Trần Thị Minh, Phó Chủ tịch UBND phường Quảng Tiến, cho biết: “Đi qua những thăng trầm của lịch sử, thời gian, Lễ hội Cầu ngư - Bơi trải của người dân Quảng Tiến nói riêng, Sầm Sơn nói chung không chỉ là nét đẹp văn hóa truyền thống, mà còn là sản phẩm văn hóa - du lịch hấp dẫn du khách khi đến Sầm Sơn”.

Bài và ảnh: Khánh Lộc