"Tấm lòng vàng" và những vấn đề đương thời

(VH&ĐS) Ngày 15/9, Đoàn nghệ thuật Chèo Thanh Hóa đã tổ chức buổi báo cáo Tổng duyệt tác phẩm nghệ thuật Chèo “Tấm lòng vàng” sau hơn hai tháng toàn bộ ekip miệt mài luyện tập.

Nếu ai đã từng đọc truyện dài "Tấm lòng vàng" của nhà văn Nguyễn Công Hoan hẳn đã phải ứa nước mắt trước hoàn cảnh bi đát của cậu học trò tên Đức. Đức có biệt danh vua Zero nhưng không phải vì cậu lười biếng học hành. Mà vì nhà nghèo, bố mất sớm, mẹ lấy chồng khác, cậu phải đi ở trọ trong gia đình giàu có. Bà chủ sai cậu làm việc quần quật suốt ngày, không còn thời gian đâu để học. Biết chuyện Đức, thầy giáo đã âm thầm giúp cậu bằng cách mỗi tháng bỏ 3 đồng vào vở để Đức trả tiền trọ. Từ đó Đức học giỏi hẳn lên…

Xoay quanh một câu chuyện rất cũ, chuyện của muôn đời đó là vấn đề đạo đức và sự suy thoái. Sau gần 80 năm kể từ khi truyện dài "Tấm lòng vàng" của Nguyễn Công Hoan ra đời (1937), những vấn đề về đạo trò với sự tôn sư trọng đạo, vấn đề mua quan bán chức, rồi sự thao túng đồng tiền, hay việc cho vay nặng lãi ở xã hội đương đại vẫn còn nóng hổi. Người xem hôm nay, vẫn thấy rõ không khí thời đại trong vở diễn.

Trong 4 không gian cố định, ngôi trường, nhà thầy Chính, nhà Quý Sặt và sòng bạc, các nhân vật thay đổi từ hành động đến số phận cuộc đời. Một cậu học trò nghèo với chiếc quần vá chằng vá đụp, bị đánh tơi tả, Đức đã trở thành ông quan liêm chính, thương dân và vì dân. Một ông Quý Sặt giàu có nhờ những mánh lới một tay che trời, cuối cùng cũng không thoát khỏi công lý. Một thầy giáo già, vì quá thanh liêm, nghiêm khắc mà bị buộc thôi dạy, về nhà dạy mấy trò nghèo.

Một cảnh trong vở diễn "Tấm lòng vàng".

Có lẽ ấn tượng nhất phải nói đó chính là sự thành công của NSUT Khánh Vinh trong vai Quý Sặt, sự gian sảo, đểu cáng hiện lên từ dáng đi, đến ánh mắt. Hay nghệ sĩ Nhật Hóa đạt cả thanh, cả sắc trong vai ông quan Đức. Khi được hỏi: Trong vở này, anh hài lòng với diễn viên nào nhất? Nghệ sĩ ưu tú Trương Hải Thọ chia sẻ: Đây là vở diễn tham dự Cuộc thi nghệ thuật sân khấu Chèo chuyên nghiệp toàn quốc trong thời gian tới. Vì thế mà hầu hết các diễn viên đều cố gắng hết sức mình làm tròn vai. Diễn viên Nhật Hóa (vai Đức) hiện chưa được biên chế của Đoàn, cũng rất mong muốn được gắn bó dài lâu với nghề. Diễn viên Quốc Chiến trong vai Tinh - hầu của Quý Sặt đã có 1 HCV, 1 HCB nếu vai diễn lần này có huy chương, anh sẽ được phong NSUT.

Ngoài sự thành công trong việc thể hiện tính cách nhân vật, vở diễn còn để lại ấn tượng ở thiết kế sân khấu. Với sự ước lệ của vở chèo cổ, không gian sân khấu được thể hiện tối giản, không có sự ngồn ngộn lấn chiếm đất diễn của diễn viên. Hình ảnh đồng tiền hiển hiện trong không gian nhà Quý Sặt, còn ở nhà thầy Chính thì chữ Tâm được đặt lên hàng đầu, hay trong ngôi trường là hình ảnh quyển sách, nghiên bút, trong khi đó, hình ảnh Cửu vạn trong lá bài chắn dính chặt trong những sòng bạc. Chính việc tả ý nhiều hơn là tả thực ấy đã giúp thêm thành công cho vở diễn.

Có lẽ điều đáng nói nhất, và cũng chính là vấn đề được đặt ra với các loại hình nghệ thuật truyền thống nói chung, trong đó có Chèo chính là kịch cắm hát.

Xuyên suốt vở diễn lời thoại là chủ yếu, những điểm nhấn cao trào cũng chủ đạo dựa trên lời thoại. Cho dù là những lời thoại đầy chất thơ nhưng người xem thấy thiếu thiếu cái gì đó. Làn điệu chèo được sử dụng rất hạn chế và thường chỉ là những câu hát ngắn (thậm chí rất ngắn) ở một số đoạn bộc lộ tình cảm. Mặc dù những đoạn hát này được sử dụng rất “đắt” và mỗi khi nghệ sĩ cất tiếng hát thì mạch kịch bay bổng hẳn lên. Giá như có thêm những đoạn hát thật dài, để khán giả thấy “đã” và không bị hẫng, thì tôi cho rằng vở diễn sẽ thành công hơn rất nhiều.

Thời gian cho việc luyện tập, và cả những thay đổi để vở diễn hoàn chỉnh, mang đi ứng thí vẫn còn. Nói như đạo diễn, NSƯT Trương Hải Thọ, ông rất cần những ý kiến khách quan, khen thì để động viên, còn chê ông sẽ cố gắng chỉnh sửa để phù hợp với nội dung tư tưởng vở diễn mà không làm mất đi ý đồ người đạo diễn, đồng thời vẫn phù hợp với không khí thời đại. Với mong muốn ấy, hy vọng và xin chúc toàn bộ ekip vở diễn sẽ đạt nhiều thành công.

Kiều Huyền