Vẻ đẹp thành phố Thanh Hóa qua góc nhìn của nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Đàm

Những người làm việc trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, văn học nghệ thuật và người dân thành phố Thanh Hóa thường ngày vẫn bắt gặp, đưa mắt chào hay biểu hiện một cử chỉ thân thiện với người đàn ông có mái tóc bạc trắng bồng bềnh vẻ giai nhân lịch duyệt. Người ta vẫn thường thấy ông đứng lặng trước nhành hoa, hàng hoa, một dáng liễu rủ, một cây cổ thụ, một cửa hàng sách, hay một ngôi nhà, đôi khi bắt gặp ông đang mê mải trước vẻ đẹp bình dị, một hành động đẹp của người bán hàng rong, người bán sách, đôi khi cũng thấy ông hào hứng luận bàn tại một tiệm cà phê, một quán cóc vỉa hè và luôn xuất hiện cùng ông như bóng với hình là chiếc máy ảnh. Người đó là nghệ sỹ nhiếp ảnh (NSNA), nhà báo Trần Đàm.

Lật giở hơn 100 trang sách ảnh với khổ 25x25cm in trên giấy Cuses, Nơi Chim Hạc cất cánh đem đến cho người xem có được cảm nhận xuyên suốt về vẻ đẹp hùng tráng và sâu thẳm, tráng lệ mà bình dị của đất và người thành phố Thanh Hóa để họ tin yêu, vinh dự tự hào và ý thức hơn về nghĩa vụ trách nhiệm dựng xây quê hương. Đó là thành công đầu tiên của tác phẩm sách ảnh Nơi Chim Hạc cất cánh mà NSNA Trần Đàm đã làm được. Đó cũng là tính tư tưởng quán chiếu trong sách và chủ đề xuyên suốt của cuốn sách này.

NSNA Trần Đàm vốn là Thư ký tòa soạn của tờ báo Đảng, trước đây anh phải thường trực lựa chọn bài viết, hình ảnh cho báo đảm bảo tính thời sự, định hướng dư luận, dẫn dắt độc giả. Lại là nghệ sĩ có tinh thần tiên phong, tính cách quảng giao mạnh mẽ, lịch lãm và trải nghiệm đường đời, từng là bạn của nhiều thế hệ NSNA đàn anh của dân tộc, lại được sự chỉ đạo về nội dung cổ vũ và hỗ trợ về tinh thần lẫn vật chất của các đồng chí lãnh đạo tỉnh và nhất là lãnh đạo TP Thanh Hóa nên đã tụ dồn, nhân lên và giúp anh làm bật lên điều căn cốt của tác phẩm. Có được phép cộng ấy mà làm nên thành công hay chính là sự nỗ lực không biết mệt mỏi của người nghệ sĩ có bề dày tri thức vốn sống và kinh nghiệm, kỹ thuật xử lý ảnh ở tuổi bát tuần. Lý giải thế nào cũng khó đi đến tận cùng, chỉ thực tế chứng kiến bàn chân anh đã đi “mòn đường nát cỏ” đất thị thành. Con mắt đã ngắm hết sông rồi núi, đồng và ruộng, phố phường tỉnh Thanh, đã trèo lên tầng thượng của nhiều nhà cao tấng, đã đầm mình trên ruộng lúa, vườn hoa. Những bức ảnh của anh là sự minh chứng cho những tháng ngày lăn lộn, cho những lao tâm khổ tứ không biết mệt mỏi trên con đường chinh phục vẻ đẹp để cống hiến cho người xem những tác phẩm chân thực sống động. Một TP Thanh Hóa với vẻ đẹp toàn bích ở nhiều lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, an ninh quốc phòng đã hiện lên, tràn trề, sung sức, đủ đầy và tươi mới trong mỗi bức ảnh. Thành phố nhìn từ chiều cao hiện hình qua những bức ảnh như ảnh về làng Giàng, ảnh toàn cảnh khu non nước Hàm Rồng, cầu Hoàng Long, cầu Nguyệt Viên, ngã ba Bông, ngã ba Đầu, khu trung tâm thành phố, Quảng trường thành phố tráng lệ, vẻ đẹp chiều cao, khát vọng vươn tới, thấm đẫm màu xanh hy vọng yêu thương. Thành phố trong chiều rộng từ phía Nam lên phía Bắc, phía Đông sang Tây với những vùng giáp ranh phụ cận Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Đông Sơn, Thiệu Hóa, Quảng Xương. Tập trung là vẻ gấm vóc ngọc ngà của thiên nhiên, núi cao, hồ rộng, sông sâu, ảnh Bàn A thập cảnh rồi non nước kỳ tú Hàm Rồng, khu trung tâm thành phố phồn hoa đô hội. Khu công sở mới của thành phố và khu Vincom, Vinpearl, Vinhome Star City. Một thành phố trong chiều sâu của truyền thống như ảnh về di tích lịch sử văn hóa, kiến trúc nghệ thuật, danh lam thắng cảnh làng cổ Đông Sơn, chùa Vồm, Hạc Thành xưa, Trường Thi, Bến Ngự. Một thành phố trong vẻ đẹp chiều sâu tâm linh với ảnh chùa Tăng Phúc, ảnh chùa Đại Bi, Nhà thờ Chính tòa, Thiền viện Trúc Lâm, đền thờ Bà Mẹ Việt Nam anh hùng và các anh hùng liệt sĩ, ảnh những giá đồng xuân sắc mê hồn. Ảnh nào cũng cụ thể sống động đầy cảm xúc. Tác giảgiàu ý tưởng sáng tạo, được các cộng sự tài hoa như: NSNA Quốc tế Lê Công Bình, Vũ Lâm Thảo, Nguyễn Ninh Bình trợ giúp lại chọn đúng lúc trời trong mây đẹp, cảnh sống động tươi mới với những cú bấm máy quyết định nên ảnh nào cũng sáng đẹp lung linh, thu hút người xem.

Làm nên vẻ đẹp của thành phố là con người thành phố. Vẻ đẹp của cuộc sống sinh hoạt đời thường được tái hiện đủ đầy qua các bức ảnh anh tập trung thể hiện. Người nghệ sĩ hướng tới thể hiện vẻ đẹp của con người trong lao động sản xuất trên đồng ruộng: Ảnh làm mạ xuân, ảnh cấy cày gặt hái, ảnh chăm sóc hoa, ảnh người phụ nữ làng nghề kéo kén làng Thiệu Hóa, ảnh bánh đa làng Chòm, ảnh đan lát, ảnh chợ tre bến Cốc, ảnh sinh hoạt học tập của trẻ em tới trường, đến thư viện, đến Bảo tàng tỉnh và Bảo tàng Hoàng Long, ảnh các cụ đồ Nho, ảnh văn nghệ sĩ có tên tuổi danh phận như nhà nghiên cứu văn hóa, họa sĩ Phan Bảo, nhà văn Từ Nguyên Tĩnh, nhạc sĩ Mai Kiên, nhà Sử học Phạm Tấn, nhà thơ Văn Đắc, nhà thư pháp Đỗ Đình Phong, Tiến sĩ Nguyễn Hồng Phong, Thạc sĩ Mai Hương... và những con người bình dị với vẻ đẹp của nụ cười, chòm râu, ánh mắt, vẻ thảo thơm trong pha trà, vẻ điệu đà trong dạo cảnh ngắm hoa, vẻ thanh lịch, duyên dáng thiếu nữ bên sen, bên hoa bên trà. Sự rung cảm của người nghệ sĩ nhiếp ảnh hòa trong vẻ đẹp ý nhịcủa đối tượng được chụp làm nên thành công của ảnh chân dung. Người ta tìm thấy trong ảnh Trần Đàm nụ cười thành đạt của Giám đốc Công ty Tiến Nông, của nữ bác sĩ. Phút thanh thản của họa sĩ Phan Bảo bên chậu cúc truyền thống, vẻ thành tâm tụng niệm, vẻ say sưa mê mải đàn hát, vẻ chăm chú của ông đồ, vẻ trí tuệ uyên bác của thầy giáo già. Để có được cái đẹp muôn vẻ thật không dễ, mừng là nghệ sĩ đã thành công. Điểm qua chừng ấy cũng đủ thấy thành công của Trần Đàm trong mảng ảnh chân dung - vốn là một mảng khó, mảng đòi hỏi tay nghề vững vàng để chụp cho được thần thái của đối tượng. Chúng ta thêm yêu những con người thành phố trong ảnh mà nghệ sĩ Trần Đàm đã thể hiện rất mực tài hoa sắc sảo.

Ở ngoài đời người ta yêu mến Trần Đàm bởi sự hào hoa, lịch lãm từng trải, gần gũi thân thiện và tinh thần xung kích, phong cách quảng giao của anh, trong ảnh chúng ta thêm yêu mến người nghệ sĩ tài hoa, diệu nghệ. Bằng ngôn ngữ hình ảnh, tiếng nói của ánh sáng, của bố cục và tư duy nghệ thuật NSNA Trần Đàm đã đạt được thành công nhiều mặt trên con đường nhiếp ảnh vốn gian khó và vinh quang.

Nhiều bức ảnh đẹp có bố cục chặt chẽ, có ánh sáng đẹp từ tư duy nghệ thuật sáng tạo của anh. Đó là vẻ thanh tân của thiếu nữ bên sen nhờ sử dụng ánh sáng tập trung phía trước trên khuôn mặt và đường cong mỹ cảm của cơ thể thiếu nữ. Bức ảnh Màn lên đồng của Chúa thượng ngàn là bức ảnh có ánh sáng đẹp làm bật nổi vẻ lúng liếng sắc sảo của cô đồng, của trang sức vòng bạc dây bạc, đai bạc và ánh sáng của lửa từ nến. Đó còn là hình ảnh làng cổ Đông Sơn với vẻ đẹp thâm trầm cổ kính đầy huyền tích, mạnh về tả và gợi của ảnh này. Ánh sáng chan hòa trong trẻo, trời soi bóng nước của cú bấm máy thần diệu trước cảnh đàn cò hạ cánh nơi rặng tre hồ Hiền Hoa ở Đông Vệ đã chuyển tải đi thông điệp: Thành Hạc nơi đất lành chim đậu.

Thành công trong sử dụng ánh sáng - thế mạnh và là điều kiện căn bản của nhiếp ảnh còn phải kể đến các bức ảnh chụp tốc độ B như ảnh Hoàng Hạc - biểu tượng thành phố Thanh Hóa, ảnh cầu Hàm Rồng, ảnh Quảng trường Lê Lợi. Thành phố trở nên lung linh, huyền ảo, đẹp mộng mơ nhờ chọn đúng góc máy và sự dụng công, kỳ công trong hàng giờ, hàng buổi chụp mà nên.

Là người từng kinh qua công tác trên vực văn hóa, báo chí và lĩnh vực in nên NSNA Trần Đàm có sự tự tin trong việc cấu trúc, bố cục cho từng bức ảnh và toàn cuốn sách. Nghệ thuật tạo hình, nghệ thuật sắp đặt trong hội họa cũng được anh sử dụng thành công trong từng bức ảnh và trong cấu trúc, thiết kế kỹ mỹ thuật cho sách: Nơi Chim Hạc cất cánh.

Người viết bài này cũng tỏ ra ít nhiều tiếc nuối, băn khoăn khi nghĩ rằng cuốn sách nếu có thể bớt đi ít trang về cây cảnh bon-sai cùng những tác phẩm mỹ thuật từ gỗ lũa, thạch lũa để nhường đất cho vẻ đẹp của những công trình kiến trúc quý hiếm còn lại và rất dễ mai một, những hình ảnh quí hiếm trong mọi mặt đời sống của thành phố Thanh Hóa. Dẫu biết là khó khi khuôn khổ, số lượng có hạn mà vẻ đẹp muôn màu, vẻ đẹp tiềm ẩn của thành phố còn nhiều, ngay cả việc hạn hẹp của kinh tế, một khi kinh phí xuất bản sách hàng trăm triệu phải bỏ ra từ túi nghệ sĩ. May mắn sách ra thành công được để đem đến cho người xem những rung động thẩm mỹ là nhờ lòng đam mê mạnh mẽ, nhiệt huyết cao cả để có được mà không do dự toan tính của NSNA Trần Đàm mới thành.

Tuy vậy, sách ảnh Nơi chim Hạc cất cánh đã thành công nhờ sự dụng công nghệ thuật và những nỗ lực sáng tạo của người nghệ sĩ. Cuốn sách thực sự là món quà văn hóa ý nghĩa và hấp dẫn đối với tất cả những người yêu mến bộ môn nghệ thuật nhiếp ảnh và yêu quí thành phố Thanh Hóa.

Xuân Canh Tý - 2020

Nguyễn Hữu Ngôn