Viết “Bánh chương” có sai chính tả không?

Độc giả: “Trong một trò chơi tìm hiểu về tiếng Việt trên truyền hình, chương trình dẫn ngữ liệu: “đời hồi này như một ghánh phở bánh chương mỡ nguội đóng váng”, và đưa ra câu hỏi “có bao nhiêu lỗi sai chính tả”. Người chơi trả lời “có hai lỗi chính tả”. Chương trình chấp nhận câu trả lời và đưa ra đáp án “hai lỗi sai chính tả” đó là “GHÁNH” và “CHƯƠNG”, tuy nhiên không cho biết cụ thể “hai lỗi sai chính tả” đó phải viết lại thế nào cho đúng.

Lỗi chính tả “ghánh” trong “ghánh phở” thì tôi hiểu (viết đúng phải là “gánh”). Tuy nhiên, tôi không hiểu lỗi chính tả “chương” là thế nào. Trong mấy phương án sau đây thì lỗi “bánh chưng” viết thành “bánh chương”; “bánh trương” viết thành “bánh chương”; “bánh chưng mỡ” viết thành “bánh chương mỡ”; hay “bánh trương mỡ” viết thành “bánh chương mỡ”?

Rất mong nhận được câu trả lời của chuyên mục “Cà kê chuyện chữ nghĩa”.

Trả lời: Quả tình là khi đọc câu văn “đời hồi này như một ghánh phở bánh chương mỡ nguội đóng váng”, chúng tôi cũng phải đọc đi đọc lại để xác định chữ “chương” là đi với “bánh” (bánh chương) hay là đi với “mỡ” (chương mỡ), hay là đi với cả hai (bánh chương mỡ), và cái lỗi sai chính tả “chương” được bôi thành chữ trắng trên màn hình tivi phải viết lại thế nào cho đúng.

Sau khi tìm hiểu, chúng tôi thấy rằng, câu văn được trích làm ngữ liệu trên đây nằm trong tùy bút “Phở” của Nguyễn Tuân, đoạn: “...Tôi còn được nghe một cô điếm ngày xưa ví von than đời tàn “đời hồi này như một gánh phở bánh trương mỡ nguội đóng váng”. Phở nguội tanh thật là buồn hơn cả cái sự đời cô gái thập thành bị ma cô lừa bỏ...”.

Theo như trên, khi đặt vào ngữ cảnh và thêm dấu phẩy để ngắt từ, thì chúng ta sẽ có: đời hồi này như một gánh phở, bánh trương, mỡ nguội đóng váng. Trong đó, “bánh trương” trong nguyên văn của Nguyễn Tuân ý chỉ bánh để lâu nên phềnh ra, trương lên, không còn ngon lành, hấp dẫn nữa.

Như vậy, “lỗi sai chính tả” mà chương trình nọ xác định viết đúng phải là “bánh trương”, còn viết thành “bánh chương” là sai.

Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng viết “chương” trong “bánh chương” không hề sai chính tả.

Chữ (Nôm) có một số âm đọc là: chương (bánh chương, cơm chương), chướng (chướng bụng), trướng (trướng bụng), rướn (rướn cổ)... Mà chữ trướng trong Hán tự mà chữ Nôm mượn để ghi âm chương trong “bánh chương”, “cơm chương”, cũng có nghĩa là phình ra, trương lên, sưng phù... Theo đây, chữ đọc là “trương”, “chương”, hay “trướng” đều có nghĩa là phềnh lên, nở ra, phình to...

Trong tay chúng tôi có ít nhất hơn 10 cuốn từ điển uy tín ghi nhận “chương” với nghĩa là “phềnh lên”, “chướng lên”, “nở ra” do để lâu, hoặc ngâm nước quá nhiều...

Ví dụ:

- Từ điển tiếng Việt (Văn Tân chủ biên): “chương • ph. t. Phềnh lên, nở ra vì ngấm nước: <>Chết chương; Cơm chương”.

- Từ điển Việt Nam phổ thông (Đào Văn Tập): “chương • Phềnh lớn lên: xác chết chương”.

- Việt Nam tự điển (Lê Văn Đức): “chương • tt. Chướng, phình to, sình lên: Chết chương, sình chương, cơm chương”.

Một cuốn từ điển chính tả sau đây cũng ghi nhận:

- Từ điển chính tả tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên - Lê Anh Hiền - Đào Thản, NXB Giáo Dục, 1988. In lần thứ 2 có sửa chữa bổ sung): “CHƯƠNG sách có năm chương. - báo chương, chương chướng, chương hồi, điển chương, hiến chương, huân chương, huy chương, từ chương, văn chương. - chương (hoặc: trương). Cơm chương, xác chương, chết chương”.

- Từ điển chính tả tiếng Việt (Vũ Xuân Lương - Hoàng Thị Tuyền Linh. NXB Từ điển Bách khoa - Trung tâm Từ điển học Vietlex, 2013. In lần thứ 5): “chương. chương (chương sách; hoặc trương: cơm chương/ trương; chết chương/ trương...”.

Một số cuốn từ điển song ngữ sau đây ghi nhận:

- Từ điển Việt - Pháp (Dictionnaire Annamite - Fran#ais Génibrel, J.F.M., 1898): “chương . (= sưng lên), Enfler, nôm. Chương lên; chương rẫy, id. Chương khí, chương bụng...”.

- Từ điển Việt - Tày - Nùng (Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam - Viện Ngôn ngữ học, Hoàng Văn Ma - Lục Văn Pảo, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội - 1984): “- chương 2 1. Thênh, poòng chưởng. Xác chết chương lên: xac thai thênh khửn. 2. Nhển pu bủn buôi. Cơm chương không chín: khẩu nhển pu mí sluc”.

Người Thanh Hóa khi phát âm phân biệt rất rõ ràng giữa TR và CH, nhưng hiện nay vẫn nói và viết là: “cơm chương”, “chết chương”, “chương phềnh/phình”, “Đẹp như cái tép kho tương/ Kho đi kho lại nó chương phềnh phềnh”, chứ không nói và viết “cơm trương”, “chết trương”,...

Như vậy, nếu đưa ra yêu cầu phải sửa lại câu văn cho đúng với nguyên tác của Nguyễn Tuân thì không vấn đề gì. Tuy nhiên, kết luận viết “chương” trong “bánh chương” là “sai chính tả”, là không đúng, vì trường hợp này là “lưỡng khả”: viết “bánh chương” hay “bánh trương” đều đúng. Tất cả những cứ liệu mà chúng tôi dẫn ra trên đây đã chứng minh điều đó.

Hoàng Tuấn Công (CTV)