“Bơi trải” hay “bơi chải”?

Một độc giả thắc mắc: “Không rõ môn thể thao đua thuyền có tên gọi là bơi chải hay bơi trải. Tôi thấy nhiều bài báo viết là bơi CHẢI, trong khi không ít tờ báo khác lại viết là bơi TRẢI. Vậy, viết đúng phải là bơi chải hay bơi trải?”.

Quả tình, trong thực tế hiện nay đang tồn tại song song hai cách viết bơi trải và bơi chải. Ví dụ, nếu nhập mấy từ “lễ hội bơi chải” vào Google, chúng ta sẽ thấy hàng loạt các tờ báo lớn sử dụng cách viết bơi chải, như: Những màn rượt đuổi thót tim trong lễ hội bơi chải Bạch Hạc; Đặc sắc lễ hội bơi chải Bạch Hạc; Hơn 500 người bơi chải thuyền rồng ở Hồ Tây; Sức sống nghìn năm của môn bơi chải truyền thống...

Tuy nhiên, nếu nhập cụm từ lễ hội bơi trải, ta lại cũng tìm được hàng loạt bài trên các báo khác, viết là bơi trải, chứ không phải bơi chải. Ví dụ: Đặc sắc Lễ hội cầu ngư - bơi trải TP Sầm Sơn năm 2022; Lễ hội bơi trải truyền thống trên sông Diêm...

Thế rồi, cùng trên một tờ báo, khi thì viết là bơi trải, lúc lại viết là bơi chải. Ví dụ trên một tờ báo nọ, bài đăng năm 2015 viết: Về Nam Định xem bơi trải độc đáo trong lễ hội chùa Keo, nhưng đến năm 2023, cũng chính báo này lại đặt tít: Sôi nổi hội thi bơi chải trên sông Cầu...

Vậy, bơi trải và bơi chải thì cách viết nào là chuẩn?

Hầu như các cuốn từ điển tiếng Việt chúng tôi có trong tay (xuất bản trước và sau năm 1945, ở cả hai miền Nam, Bắc) đều thu thập và giải nghĩa từ bơi trải, chứ không có bất cứ cuốn nào thu thập bơi chải. Xin nêu ba ví dụ trong số gần 10 cuốn từ điển:

- Việt Nam tự điển (Hội Khai trí Tiến đức - 1931): “trải • Thuyền nhỏ và dài, thường dùng để bơi đua <> Bơi trải”.

- Việt Nam tự điển (Lê Văn Đức - 1974): “trải • dt. Thuyền hẹp và dài, dùng bơi đua: Bơi trải, chiếc trải”.

- Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên - 2017): “trải • d. thuyền nhỏ và dài, dùng trong các cuộc thi bơi thuyền: hội bơi trải”.

Vậy, nguyên nhân nào khiến từ điển tiếng Việt chỉ thu thập bơi trải, chứ không thu thập bơi chải? Để trả lời câu hỏi này, chúng ta thử xem trải và chải có những nghĩa là gì liên quan đến chuyện đua thuyền:

- Việt Nam tự điển (Hội Khai trí Tiến đức): “trải • Thuyền nhỏ và dài, thường dùng để bơi đua <> Bơi trải”.

- Từ điển Việt Nam phổ thông (Đào Văn Tập): “trải • Một thứ thuyền (ghe) nhỏ và dài, dùng để bơi đua <> bơi trải”.

- Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên): “trải • d. thuyền nhỏ và dài, dùng trong các cuộc thi bơi thuyền. hội bơi trải”.

Trong khi tất cả các cuốn từ điển tiếng Việt chúng tôi có trong tay đều ghi nhận trải với nghĩa là “một loại thuyền nhỏ và dài dùng để bơi đua”, thì với chải, từ điển chỉ giảng một nghĩa duy nhất là chải trong chải tóc.

Theo đây, viết bơi trải vừa đúng với nghĩa từ nguyên, vừa được tuyệt đại đa số các cuốn từ điển tiếng Việt biên soạn từ trước 1945 đến nay ghi nhận.

Vậy tại sao lại có chuyện lầm lẫn bơi trải thành bơi chải; rồi lúc thì viết bơi trải, lúc lại viết bơi chải? Có thể do một trong mấy khả năng sau đây:

- Phát âm lẫn lộn giữa TR và CH, đọc là bơi chải, nên viết cũng là bơi chải.

- Không hiểu trải, trong bơi trải nghĩa là một loại thuyền nhỏ, nên đoán chải ở đây chỉ động tác bơi thuyền, rồi suy luận bơi chải là khi bơi thuyền, các tay chèo đều tăm tắp, liên tục như chải vào nước.

- Phóng viên, báo chí đã căn cứ vào cách viết của Ban tổ chức Hội thi là bơi chải, nên cũng viết theo.

Như vậy, căn cứ theo từ điển và theo nghĩa hiện thời, thì trải, là một loại thuyền nhỏ, dùng để bơi đua, nên viết đúng là bơi trải (đua bơi bằng thuyền trải), chứ không phải bơi chải.

Mẫn Nông