Khám phá một số ngôi đình cổ trên đất Hà Trung

Trải qua bao thăng trầm nhưng nhiều ngôi đình cổ ở Hà Trung vẫn được bảo tồn, trở thành những di sản quý.

Tọa lạc trên vùng đất Yên Dương (trước là xã Hà Yên), đình làng Đình Trung được xây dựng vào thế kỷ XVII, là nơi thờ Thành hoàng Tô Hiến Thành và được xếp hạng Di tích cấp Quốc gia năm 2004.

Đình Trung gồm 5 gian (3 gian, 2 chái), với 4 vì kèo được kết cấu theo kiểu “chồng rường kẻ bẩy”. Bộ khung gỗ của đình to, vững chắc bề thế với những mảng chạm khắc nghệ thuật gồm các linh vật, hoa lá… một cách công phu.

Bộ khung nhà gồm có 4 vì kèo gỗ, 2 tường vỉ, sườn nhà làm bằng gỗ lim, nền nhà lát gạch bát màu đỏ. Đình có 8 cột lớn, 12 cột quân, các chân cột bằng đá. Phía trên có 8 xà đại, phía dưới có 4 xà, 14 đường hoành sát mái.

Kiến trúc Đình Trung rất cầu kỳ đẹp mắt, những đường nét điêu khắc tỉ mỉ bộ tứ linh và nhiều hình ảnh cây cỏ, hoa lá, ngựa, hươu, gà, phượng... khiến ngôi đình vừa có nét linh thiêng, trang trọng vừa có vẻ đẹp duyên dáng, thể hiện ước vọng của người dân nơi đây về một cuộc sống thanh bình, no đủ.

Cách Đình Trung khoảng 2 km về phía Bắc là khu di tích Đình Gia Miêu, lăng Triệu Tường - là quê hương nhà Nguyễn, tọa lạc trên địa phận xã Hà Long. Đây là một công trình kiến trúc gỗ cổ vô cùng giá trị, được vua Gia Long cho xây dựng vào năm 1804, cùng thời với việc xây dựng khu Lăng miếu Triệu Tường.

Đình Gia Miêu là công trình kiến trúc - nghệ thuật bề thế với nhiều mảng chạm khắc, trang trí cầu kỳ. Những mảng chạm khắc này được thể hiện ở vì nóc, đầu các xà đai, kẻ bẩy, đường diềm... Ngoài ra, các linh vật như: rồng, lân, rùa... cũng được trang trí hết sức công phu và tinh tế.

Các con thú khác như hươu, chim sẻ, thạch sùng, cũng được điểm xuyết trên các bức cốn mê hay kẻ bẩy.

Hình tượng lá cúc cách điệu và lá sen được chạm khắc phổ biến trong toàn bộ trang trí nội thất ngôi đình làm tăng sự uyển chuyển, mềm mại của công trình.

Sự hài hòa giữa kiến trúc và điêu khắc là đặc điểm bao trùm toàn bộ công trình.

Nói đến đất Hà Trung không thể bỏ qua đình Thượng Phú (xã Hà Đông) - một ngôi đình cổ hơn 600 năm tuổi, nổi tiếng với nhiều kiến trúc Chăm độc đáo. Đình gồm 5 gian, 2 chái, với những nét hoa văn chạm khắc tinh xảo. Đây được xem là một trong số ít di tích đình làng mang đậm dấu ấn văn hóa Chăm hiển hiện bên trong các điêu khắc, hoa văn chạm trổ. Theo đó, kết cấu trong đình mang nét kiến trúc văn hóa cung đình với điêu khắc tứ linh (long, ly, quy, phượng).

Cùng với đó là hình ảnh phản ánh sinh hoạt văn hóa dân gian như: chọi gà, bắt cá dưới ao, muông thú quần thảo, bắt hổ, bắt lợn... chạm khắc vô cùng tinh xảo trên các xà, kèo. Tất cả giống như một bức tranh sống động.

Bao đời nay, người dân địa phương luôn tin rằng, chính những người thợ Chăm với tài năng về gốm, điêu khắc do tướng Trần Khát Chân thu nạp trong các cuộc chinh phạt dưới thời Hồ đã tận tâm thực hiện nhiệm vụ kiến thiết nên di tích đình Thượng Phú, một trong những công trình thuộc vùng đất Đại Lại (Ly Cung nhà Hồ) xưa kia, nay thuộc xã Hà Đông. Trải qua thời gian, đến thời Nguyễn, di tích được trùng tu song vẫn cơ bản giữ lại kiến trúc ban đầu (văn bia lưu lại đình năm 1882).

Hoài Thu