Phát hiện nhiều cá thể rùa quý hiếm tại Khu bảo tồn Thiên nhiên Xuân Liên

Thực hiện Dự án “Điều tra bảo tồn, cứu hộ và nuôi dưỡng các loài rùa tại Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Xuân Liên, tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2020-2023”, hơn 2 năm qua, Khu BTTN Xuân Liên đã tiến hành 7 đợt điều tra thực địa trên 28 tuyến, với tổng chiều dài hơn 184 km, đặt 59 bẫy ảnh trong khu vực nghiên cứu. Kết quả, đã phát hiện có 8 loài rùa cạn và nước ngọt, trong đó có 7 loài được ghi nhận qua các đợt điều tra thực địa và 1 loài qua phỏng vấn, gồm: Rùa hộp trán vàng miền Bắc, rùa đầu to, rùa núi viền, rùa đất Speng lơ, rùa sa nhân, rùa bốn mắt, ba ba trơn.

Cán bộ trong Khu BTTN Xuân Liên đặt bẫy máy ảnh trong khu vực nghiên cứu.

Trong số các cá thể rùa được phát hiện, nhiều loài đã có tên trong Sách đỏ Việt Nam cần được bảo tồn, như: Rùa hộp trán vàng miền Bắc (tên khoa học là Cuora galbinifrons) có mai màu nâu hoặc màu hạt dẻ, chính giữa lưng có một vệt dài, mảnh màu vàng. Theo ghi nhận, trên thế giới rùa hộp trán vàng đã xuất hiện tại Trung Quốc, Lào. Ở Việt Nam, loài này phân bố từ Quảng Bình trở ra miền Bắc; tại Khu BTTN Xuân Liên phân bố tại các Tiểu khu 489, 495 và 520. Tất cả 7 loài rùa được ghi nhận ở Khu BTTN Xuân Liên đều được ưu tiên bảo tồn trong nước và trên thế giới.

Rùa hộp trán vàng miền Bắc được phát hiện tại Khu BTTN Xuân Liên.

Loài rùa núi viền (tên khoa học Manouria impressa) trên đầu rùa có nhiều tấm sừng, mai rùa không gồ cao, chân hình trụ, yếm màu vàng có các tia màu nâu, loài này thường sống trên cạn ở các tiểu khu rừng đặc dụng, là rừng tre nứa hỗn giao ở độ cao 800m so với mực nước biển. Thức ăn của chúng là các loại quả rụng, mầm cỏ, các loại nấm. Trên thế giới, loài rùa này xuất hiện tại Trung Quốc, Thái Lan, Lào, Việt Nam. Tại Thanh Hóa, loài rùa núi viền đã xuất hiện tại các tiểu khu thuộc Khu BTTN Xuân Liên.

Rùa đầu to (tên khoa học Platysternon megacephalum) không thụt vào trong mai được, mỏ to, mai màu xám, bụng màu vàng rất nhạt, đuôi dài gần bằng chiều dài thân. Rùa sống ở các suối trong rừng thường xanh, núi cao còn tốt, thức ăn chủ yếu là cá nhỏ, cua, giun đất và những động vật không xương sống khác. Loài này phân bố tại Trung Quốc, Thái Lan, Lào. Ở Việt Nam hay gặp tại các khu rừng thuộc khu vực Tây Nguyên và tỉnh Thanh Hóa.

Rùa bốn mắt tại các tiểu khu trong KBT.

Các loài như rùa bốn mắt (Sacalia Quadriocellata ), ba ba trơn (Pelodiscus Sinensis), rùa Speng lơ (Geoemyda Spwngleri), rùa sa nhân (Coura Mouhotii)... được phân bố rộng rãi tại các tỉnh trên cả nước và Thanh Hóa. Hiện số lượng các loài động vật quý hiếm này đang ít dần đi.

Để thực hiện dự án trên, Khu BTTN Xuân Liên đã in 200 cuốn tài liệu cấp phát cho người dân thuộc 5 xã, 6 trường học trên địa bàn; tổ chức 5 buổi tập huấn nâng cao nhận thức cho chính quyền địa phương, với 230 người tham dự về bảo tồn các giá trị đa dạng sinh học nói chung và bảo tồn các loài rùa nói riêng. Bên cạnh đó, đơn vị tổ chức 11 hội nghị tại các thôn thuộc vùng đệm để tuyên truyền về bảo tồn các loài rùa và các loài động vật hoang dã, cho hơn 1.000 lượt người tham gia; phối hợp với các đơn vị tổ chức 3 lớp tập huấn cho 60 lượt cán bộ trong khu bảo tồn nắm vững về phương pháp, kỹ năng điều tra, nhận dạng loài, điều tra sinh cảnh về hiện trạng các loài rùa; tiến hành phỏng vấn 2 đợt người dân, với trên 110 lượt người sống xung quan khu bảo tồn.

Cùng với đó, Khu BTTN Xuân Liên đã phối hợp Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội thực hiện việc tái thả 27 cá thể rùa hộp trán vàng miền Bắc, 2 cá thể rùa sa nhân, 12 cá thể rùa đầu to, 21 cá thể rùa bốn mắt... Các cá thể động vật hoang dã được tái thả đều được giải cứu từ các vụ buôn bán, nuôi nhốt, sau một thời gian cứu hộ, chăm sóc và kiểm tra sức khỏe, bảo đảm tiêu chí được tái thả về với thiên nhiên.

Việc thực hiện thành công Dự án “Điều tra bảo tồn, cứu hộ và nuôi dưỡng các loài rùa tại Khu BTTN Xuân Liên, giai đoạn 2020-2023” đã khẳng định có sự phân bố của các loài rùa nước ngọt ở Việt Nam tại Khu BTTN Xuân Liên, cũng như xác định được hiện trạng đang trở nên nguy cấp của cả 7 loài rùa cạn và nước ngọt. Tuy mỗi loài điều tra được với số lượng còn ít, nhưng đã xác định đây vẫn là một trong những vùng phân bố quan trọng của các loài rùa cạn và rùa nước ngọt do có những nỗ lực nghiên cứu kĩ lưỡng và xác định hiện trạng quần thể, phân bố và một số đặc điểm sinh thái học của các loài làm cơ sở khoa học để đề ra các giải pháp quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng cho thấy tiềm năng phát triển và kết nối vùng sinh cảnh quan trọng trong khu bảo tồn nhằm tạo ra một vùng sinh cảnh sống rộng lớn cho sự phát triển của không chỉ riêng loài rùa mà cả các loài động vật hoang dã khác.

Bài và ảnh: Khắc Công