Về đền Mưng, nghe chuyện Thánh Lưỡng Tham Xung Tá Quốc

Đền Mưng (xã Trung Thành, huyện Nông Cống) có lịch sử hình thành từ rất lâu đời. Đây là nơi thờ Thánh Lưỡng Tham Xung Tá Quốc, húy danh Lê Hữu - con trai út của Lê Ngọc, làm Thái thú quận Cửu Chân dưới thời Tùy Đại Nghiệp.

Theo truyền thuyết, vào năm 618 Tham Xung Tá Quốc Lê Hữu - con trai út của Lê Ngọc - một quan lớn của nhà Tùy không chịu khuất phục sự thống trị hà khắc của nhà Đường, với sự ủng hộ của Nhân dân trong vùng đã tụ binh khởi nghĩa. Trong cuộc chiến không cân sức ấy, cha và 2 anh trai của ông đã hy sinh. Ngùn ngụt lòng căm thù, ông lên ngựa cầm quân thay cha đánh giặc. Trên đường truy kích, ông bị quân giặc bao vây, trong một trận giao tranh sinh tử ông đã bị giặc chém rơi đầu… Ông nhặt đầu lên và tiếp tục thúc ngựa chạy về núi Côn Minh bên dòng Lãng Giang hét lên một tiếng, ném đầu xuống sông và hiển thánh. Đó là ngày mùng 5 tháng 3 âm lịch. Người chị gái từ Nghệ An ra cứu viện, biết tin em hy sinh, bà đã gieo mình xuống dòng Lãng Giang tự vẫn để giữ trọn khí tiết, xác trôi đến ngã ba nơi hợp lưu giữa sông Lãng, sông Hoàng và sông Yên thuộc địa phận xã Tế Nông ngày nay thì nổi lên, được Nhân dân vớt lên an táng. Ghi nhớ công ơn của cha con ông, Nhân dân trong vùng đã lập bàn thờ để hương khói.

Đến thời Hậu Lê thế kỷ thứ XV, Nhân dân xây dựng thành đền thờ gọi là đền Mưng thuộc làng Mưng, tức làng Côn Sơn thuộc xã Trung Thành ngày nay.

Xưa kia, lễ hội Đền Mưng được xếp vào loại quốc lễ. Hàng năm, vào dịp lễ hội, triều đình ban sắc chỉ, Bộ lễ cử người về làm chủ tế, vì thế nên có tục rước văn. Ngoài việc tế lễ còn có trò chơi dân gian, trò diễn hát chèo thờ, các hoạt động chèo thuyền, rước voi, rước cỗ…

Đền được xây dựng nguy nga đồ sộ nhất vùng, có hậu cung chính tẩm, 5 gian tiền tế, có sân chầu, giải vũ hai bên và tường bao quanh, có nghi môn, tam quan. Trong 2 cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ, đền Mưng đã bị bom đạn tàn phá. Ngày nay, trên nền cũ, Nhân dân góp công xây dựng lại để hàng năm tế tự.

Bát hương có niên đại cổ nhất trong đền Mưng.

Hiện nay, đền Mưng còn lại 10 pho tượng đá có thể chia thành 3 nhóm: nhóm tượng quan văn, quan võ (tượng đứng, tay cầm gươm hoặc hốt) và nhóm tượng lồi (lực sĩ Chiêm Thành) tư thế quỳ và vòng tay chầu, nhóm tượng thú (voi, ngựa, chó…).

Nhóm tượng thú (voi, ngựa…) còn được giữ gìn trong đền.

Hai chiếc cột cổ có từ khi xây dựng đền cách đây 15 thế kỷ, do bị hư hỏng nặng nên khi đền tu sửa lại đã được đem ra trưng bày ngay trong khu vực đền.

Bát hương dưới gốc cây cổ thụ phía bên ngoài đền, nơi tổ chức lễ hội bơi thờ (đua thuyền trên sông Lãng đoạn gần đền Mưng).

Với những giá trị lịch sử và văn hóa riêng, năm 1994 đền Mưng đã được công nhận Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Đến năm 2019, lễ hội đền Mưng đã được đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Lễ hội Đền Mưng được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia là niềm vinh dự, tự hào không chỉ của nhân dân xã Trung Thành nói riêng, mà còn là niềm tự hào của huyện Nông Cống nói chung.

Tuy vậy, sau lần trùng tu vào năm 1994 đến nay đền đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Nếu cứ để tình trạng này lâu dài, di tích sẽ hư hỏng nặng.

Linh Hương