Thịt trâu gác bếp - Nét văn hóa ẩm thực của người Thái

Mỗi buổi chiều, hơi ấm từ bếp lửa lan trong gian nhà sàn. Trên gác bếp, những thớ thịt trâu đỏ sẫm treo lặng lẽ, thấm mùi khói. Hình ảnh ấy quen thuộc trong đời sống thường ngày, gắn với bếp lửa gia đình và nhịp sinh hoạt chậm rãi nơi vùng cao phía tây Thanh Hóa.

Với đồng bào Thái ở Mường Lát, thịt trâu gác bếp không đơn thuần là món ăn. Đó là thức quà của bếp lửa, là hương vị xuất hiện trong những bữa cơm sum vầy dịp lễ tết hay khi tiếp đãi khách quý. Từ sinh hoạt đời thường của bản làng, món ăn mộc mạc này dần trở thành nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực vùng cao biên giới.

Nguyên liệu làm thịt trâu gác bếp được lựa chọn kỹ lưỡng. Trâu thả rông trên nương đồi, ven suối, ăn cỏ tự nhiên và vận động thường xuyên cho thớ thịt săn chắc, vị ngọt đậm. Sau khi làm sạch, thịt được lọc bỏ gân mỡ, thái dọc thớ thành từng miếng vừa tay, thuận tiện cho chế biến.

Để có một mẻ thịt trâu gác bếp ngon, nguyên liệu đầu vào phải được tuyển chọn cẩn thận, tỉ mỉ

Gia vị ướp thịt không cầu kỳ nhưng mang đậm dấu ấn núi rừng: gừng, sả, tỏi, ớt rừng và đặc biệt là hạt mắc khén rang chín, giã nhỏ. Mắc khén tạo nên mùi thơm cay nồng đặc trưng của món thịt trâu gác bếp. Thịt sau khi trộn đều gia vị được để yên cho ngấm trước khi đưa vào sấy khô.

Sau khi ướp thịt sẽ được để nghỉ khoảng 2-3 tiếng cho ngấm gia vị

Khi thịt đã thấm gia vị, bà con xiên từng miếng vào que tre, rồi treo lên gác bếp để sấy. Quá trình hun khói được duy trì liên tục, lượng khói và nhiệt độ ở mức vừa phải để thịt khô đều, giữ hương thơm mà không bị ám khói nặng. Sau khi sấy, thịt tiếp tục được đồ trong chõ gỗ để làm chín, giúp thớ thịt mềm hơn nhưng vẫn giữ độ dai.

Thịt trâu gác bếp đạt yêu cầu có màu đỏ sẫm bên ngoài, khi xé theo thớ vẫn giữ sắc hồng đậm bên trong, ăn dai và ngọt thịt. So với thịt lợn khô mềm, thịt trâu khô chắc và đậm vị hơn. Để làm ra một cân thịt khô thành phẩm, cần hơn ba kilôgam thịt tươi.

Thịt trâu gác bếp đạt yêu cầu có màu đỏ sẫm bên ngoài, thơm mùi khói

Khi sử dụng, thịt trâu gác bếp thường được hấp lại cho mềm, sau đó đập dập và xé sợi theo thớ. Thịt được chấm cùng tương ớt hoặc chẩm chéo. Vị ngọt của thịt hòa với vị cay nồng của ớt, mắc khén và mùi khói bếp thoang thoảng, tạo nên hương vị đặc trưng.

Từng thớ thịt mềm ngọt chấm cùng tương ớt hoặc chẩm chéo càng làm dậy lên hương vị đặc trưng

Ngày nay, để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và du lịch, nhiều gia đình đã cải tiến phương thức chế biến, sử dụng lò sấy thay cho bếp truyền thống. Cách làm này giúp rút ngắn thời gian chế biến, thuận tiện cho bảo quản và tiêu thụ, đồng thời vẫn giữ được hương vị cơ bản của món ăn.

Thịt trâu gác bếp được đóng gói, hút chân không được nhiều du khách lựa chọn làm quà biếu tặng

Thịt trâu gác bếp của đồng bào Thái ở Mường Lát được nhiều du khách lựa chọn mua về làm quà. Qua từng thớ thịt thấm khói, người ta có thể cảm nhận nếp sống, văn hóa ẩm thực và sự mộc mạc rất riêng của vùng cao biên giới phía tây Thanh Hóa - những giá trị đang được gìn giữ và tiếp nối trong đời sống hôm nay.

Phương Anh