“Tư duy ngoài khuôn khổ”: Một định nghĩa mới về lãnh đạo tiến bộ

“Tư duy ngoài khuôn khổ” là tên một cuốn sách mới của Giáo sư nổi tiếng Rosabeth Moss Kanter ở trường kinh doanh Havard. Bà chuyên nghiên cứu về sự đổi mới và việc lãnh đạo để tạo nên sự thay đổi. Sách kể về những câu chuyện của nhiều nhà lãnh đạo mà theo mô tả của bà là những ví dụ nổi bật của những người dũng cảm và giàu trí tưởng tượng. Sách mới ấn hành quý I năm 2023 của nhà xuất bản Thanh niên.

Rosabeth Moss Kanter luôn nổi bật với lối viết đầy mạnh mẽ trong một giọng văn đầy khích lệ. Có lẽ vì vậy mà bà đã bắt đầu cuốn sách với một câu hỏi trực diện: Làm thế nào để tấn công một thành trì? Bà cho rằng đừng bao giờ tấn công một thành trì bằng một trật tự được thiết lập sẵn. Hãy ở bên ngoài, dựng lều, cắm trại thậm chí là nhảy múa. Hãy làm bất cứ điều gì khác bên ngoài thành trì. Nói một cách hình ảnh thì thế giới này có vô vàn thành trì vừa cũ kỹ vừa kiên cố. Hãy tư duy bên ngoài thành trì, thay vì tấn công trực diện, hãy tư duy ngoài khuôn khổ. Rosabeth Moss Kanter đã dẫn dắt ngắn gọn và hình ảnh như vậy.

Tại sao cần đưa việc lãnh đạo lên một cấp độ mới? Giáo sư Rosabeth đã cho rằng hãy biến những lời than vãn thành công việc, đó chính là cơ sở của việc lãnh đạo tiến bộ. Đây cũng là tiền đề đầu tiên để toàn bộ cuốn sách, giáo sư mô tả lịch sử tự nhiên của sự đổi mới và thay đổi qua con mắt của nhiều nhà lãnh đạo khác nhau đã thành công hoặc đang tràn đầy hy vọng bao gồm cả thách thức, cách làm hiệu quả, những trở ngại, sự tán dương. Và hơn cả lý thuyết, còn là những năm tháng trải nghiệm của chính giáo sư nhằm xây dựng một chương trình đổi mới xã hội nhằm bố trí lực lượng lãnh đạo mới cho thế giới.

Có rất nhiều câu hỏi đã được đặt ra và trả lời thuyết phục trong cuốn sách như: Làm thế nào để tìm nguồn cung các nhà lãnh đạo mới, làm thế nào để nhìn ra và thoát bẫy thành công trong sự nghiệp, tại sao đáng để ước mơ lớn, làm thế nào để sử dụng trí tuệ bối cảnh, làm thế nào để kiểm soát giai đoạn lộn xộn, hay các nguyên tắc sẵn sàng cho sự phát triển. Rõ ràng, đúng như giáo sư đã nói: sự đổi mới và thay đổi không thể đi theo một kịch bản cố định, nhưng khi sứ mệnh đủ mạnh và các liên minh hỗ trợ đã được xây dựng thì các nhà lãnh đạo tiến bộ có thể tìm ra những cách thức mới để làm mới và duy trì nỗ lực đó.

Với sự mẫn cảm và kinh nghiệm của mình, giáo sư đã dự báo, tiếp theo các nhà lãnh đạo tiến bộ sẽ là lực lượng tích cực và dân chủ hóa, với tư duy vượt ra khỏi các tổ chức đơn lẻ và những người đứng đầu dũng cảm để hướng tới các hệ thống rộng lớn hơn.

Bằng tư duy mạnh mẽ, giáo sư cũng cho rằng: các cấu trúc xã hội được cho là hiển nhiên của ngày hôm nay thường là những thách thức thể chế lớn, nan giải của ngày hôm qua, được tái tạo nhờ những người lệch chuẩn tích cực, những cá nhân cấp tiến ôn hòa và những nhà đổi mới khác với truyền thống.

Câu chuyện về luật sư Richard Fahey là một ví dụ truyền cảm hứng. Không chỉ là một luật sư thành công ở Columbus, ông còn là một tình nguyện viên phát triển nông thôn ở Liberia. Tại Liberia, Richard Fahey đã tìm hiểu thêm về công nghệ xanh mới, đồng thời phát hiện một lỗ hổng trong giáo dục, đó là việc thiếu ánh sáng ở các ngôi làng đã ngăn cản trẻ em sống ở các nước đang phát triển. Ngay sau đó, những tấm pin mặt trời không chỉ xanh bền vững mà còn giúp rất nhiều trẻ em có thể đọc vào ban đêm. Đó chính là khởi đầu ý nghĩa cho một dự án về con đường năng lượng mới và sáng tạo cho châu Phi.

Thế giới không tự trở nên tốt đẹp hơn. Để làm cho thế giới trở thành một nơi tốt đẹp hơn thì cần phải có nhiều nhà lãnh đạo tốt hơn.

Có lẽ bạn cũng giống như tôi, thường hăm hở vào điểm khởi đầu của sáng tạo, nhưng thường hay lúng túng, dễ nản chí và bỏ cuộc vào giai đoạn giữa. Giáo sư Rosabeth Moss Kanter đã rất tinh tế khi ví von giai đoạn đó là kiểm soát giai đoạn giữa đầy khốn khổ bằng việc “băng qua sa mạc để đến ốc đảo tiếp theo”. Bà cũng phân thành 4 loại khó khăn chính đối với các nhà lãnh đạo tiến bộ: các đối tác của liên minh bất đồng hoặc bỏ cuộc; thời gian và tiền bạc cạn kiệt quá sớm; các rào cản khác không mong muốn và cuối cùng là các nhóm lợi ích cực đoan trở nên cứng rắn. Các nhà lãnh đạo tiến bộ nên ý thức sớm về điều này, ở một thời điểm nào đó, trong giai đoạn khốn khổ ở giữa này, sự lựa chọn đi tiếp hay trở thành nạn nhân của tình trạng dễ bị tổn thương này. Và tất nhiên từ bỏ luôn là gốc rễ của sự thất bại.

Đổi mới cũng có nghĩa là kiên trì những phép thử, với tư duy ngoài khuôn khổ. Giáo sư đã gọi tên được 3 giai đoạn của việc phát triển và lan tỏa sự đổi mới: chứng minh mô hình hoạt động; thứ hai là sao chép - bạn có thể làm lại nó được không và cuối cùng là mở rộng - nhiều người khác có thể làm được. Các giai đoạn đó luôn đúng trong mọi lĩnh vực. Đáng chú ý là trong quá trình phát triển, thì việc đổi mới và đổi mới được xem là một mệnh lệnh liên tục bởi những vấn đề, thách thức đặt ra trong thực tiễn. Hay nói hình ảnh hơn là chúng ta nên theo đuổi những gợn sóng hơn là đòi hỏi các kết quả hoàn tất. Và không thể tiếp tục ca hát các biến thể của cùng một điệp khúc cũ với một nốt nhạc kỹ thuật số được thêm vào chỗ này chỗ kia.

Rosabeth Moss Kanter vẫn luôn nổi bật với lối viết trực diện, sắc sảo, thuyết phục và đầy niềm tin, khích lệ vào bản chất sáng tạo, nhân văn trong mỗi con người. Chính bà đã kết luận rằng: “Dữ liệu và công nghệ có thể là những công cụ mạnh mẽ giúp các nhà lãnh đạo tiến bộ tạo ra sự thay đổi, nhưng robot, thuật toán và AI không có khả năng đảm nhận công việc hình dung và dẫn dắt sự thay đổi”.

Bằng tất cả nỗ lực, kinh nghiệm và cống hiến của mình, giáo sư Rosabeth Moss Kanter xứng đáng được vinh danh là một nhà lãnh đạo tiến bộ.

P.V