Cận cảnh những cổ vật ở Thành Nhà Hồ

Qua 19 cuộc khai quật trong vòng 10 năm, các nhà khảo cổ phát hiện hàng nghìn cổ vật quý gắn với niên đại hình thành và tồn tại của Thành nhà Hồ, số cổ vật này hiện đang được trưng bày tại Trung tâm Bảo tồn di sản Thành nhà Hồ.

Mỗi ngày, tại khu trưng bày cổ vật, hiện vật của Trung tâm Bảo tồn di sản Thành nhà Hồ thu hút hàng nghìn lượt du khách và các nhà nghiên cứu đến tham quan, tìm hiểu.

Chiếm số lượng nhiều nhất trong số các hiện vật được trưng bày tại đây là những hiện vật được chế tác bằng đá gồm đá tảng xây thành, bi đá, đạn đá hay các quả đối trọng dùng làm súng bắn đá tiêu diệt kẻ địch khi quân đội phòng thủ bảo vệ hoàng thành Tây Đô.

Bi đá, đạn đá được tìm thấy nhiều trong lần khai quật đường Hòe Nhai (đường Hoàng Gia) gần cổng nam thành và lần khảo sát ở làng Đồi Mỏ (xã Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc) năm 2015. Nhiều viên bi đường kính lớn hơn 20-30 cm ngoài sử dụng cho súng bắn đá còn phục vụ quá trình vận chuyển đá xây thành.

Theo tài liệu lịch sử, đầu thế kỷ 15, để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống Minh, nhà Hồ (1400-1407) đã cải tiến vũ khí chiến đấu, cho ra đời súng thần công, còn gọi là thần cơ thương pháo. Súng sử dụng thuốc nổ để bắn các loại đạn đúc bằng chì, gang hoặc đá, có sức công phá tốt, hiệu quả sát thương, uy hiếp tinh thần đối phương rất cao.

Những viên đạn đá hình tròn được mài nhẵn, đường kính 5-7 cm được đặt bên cạnh mô phỏng những khẩu súng thần công do Hồ Nguyên Trừng, con trai cả Hồ Quý Ly, phát minh cách đây hơn 600 năm.

Ngoài súng thần công, quân đội nhà Hồ còn chế tạo súng bắn đá hoạt động theo cơ chế vật lý đơn giản. Súng được đặt trên các bức tường thành phía trong, hoạt động theo nguyên tắc đòn bẩy. Phía trước súng gắn xảo đựng bi đá và một sợi dây bền chắc, phần sau sẽ là các quả đối trọng. Khi binh lính tác động lực vào sợi dây và thả tay ra thì đá sẽ bắn ra phía sau. Những biên bi đá bắn xa hay gần phụ thuộc vào lực tác động của con người và quả đối trọng. (Trong hình là quả dối trọng được làm bằng đá trưng bày ngoài sân Trung tâm Bảo tồn di sản thành nhà Hồ).

Những viên gạch xây thành khi xưa có kích thước lớn và cấu trúc bền vững. Điều đặc biệt là trên mỗi viên gạch đều in và khắc chữ Hán ghi tên các địa danh đã tham gia sản xuất gạch.

Có khoảng 300 địa danh sản xuất gạch xây Thành nhà Hồ, tiêu biểu như Vĩnh Lộc, Nông Cống, Đông Sơn, Hoằng Hóa, Thiệu Hóa, Yên Định, Hà Trung, Tuyên Quang, Hưng Yên… Điều này chứng tỏ có sự huy động sức dân rộng rãi trong cả nước khi xây thành, góp phần lý giải tại sao Thành nhà Hồ được xây dựng trong thời gian rất ngắn, chỉ khoảng ba tháng là hoàn thành.

Thống đất nung cổ đường kính 78 cm, cao 75 cm. Nó được dùng chứa nước cho nhà vua rửa tay, tẩy trần chuẩn bị cho lễ tế trời đất, được các nhà khảo cổ học đã phát hiện trong lần khai quật năm 2007 tại đàn tế Nam Giao.

Cũng được tìm thấy khi tiến hành khai quật tại đàn tế Nam Giao là chiếc đầu chim phượng bằng đất nung có niên đại cuối thế kỷ 14, đầu thế kỷ 15 với hoa văn trang trí tinh xảo, rõ nét. Đây là vật liệu đặc trưng cho kiến trúc Đại Việt cuối giai đoạn Trần - Hồ, được dùng trang trí trên mái cổng lớn ở đàn Nam Giao.

Một viên ngói “lá đề cân” còn khá nguyên vẹn đang được trung bày tài thành nhà Hồ, loại ngói này vốn dùng làm vật trang trí trên bờ nóc, bờ vẩy những cung điện khu vực thành nội.

Cùng trang trí ở trên mái nhà trong khu vực thành nội là nhiều loại ngói khác như ngói mũi sen, ngói bò, ngói âm dương, ngói đầu đao, đầu rồng, chim uyên ương...

Đầu rồng đá thời Trần - Hồ dùng trang trí kiến trúc bậc thềm cung điện. Hiện vật có màu xanh xám, trang trí một mặt khá tinh xảo.

Những vũ khí như mũi tên, lưỡi gươm được khai quật Hoàng thành, đàn tế Nam Giao Thành nhà Hồ.

Ông Nguyễn Văn Long, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản Thành nhà Hồ cho biết, qua 10 năm với 19 đợt khai quật khảo cổ, các nhà khoa học đã phát hiện hàng trăm nghìn hiện vật liên quan kinh thành này. Tuy nhiên, do nhà trưng bày không đủ diện tích nên số hiện vật còn lại hiện được bảo quản trong kho, số khác hiện vật ít bị tác động bởi thời tiết như gạch, đá đang được trưng bày ngoài trời.

Thành nhà Hồ nằm trên hai xã Vĩnh Tiến và Vĩnh Long, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, là công trình kiến trúc bằng đá độc đáo có một không hai tại Việt Nam. Được Hồ Quý Ly cho xây dựng vào năm 1397, thành còn gọi là Tây Đô để phân biệt với Đông Đô (Thăng Long - Hà Nội). Xây xong thành, Hồ Quý Ly đã dời đô từ Thăng Long về Tây Đô. Trải qua hơn 600 năm tồn tại, hầu hết công trình kiến trúc bên trong đã bị phá hủy.

Ngày 27-6-2011, tại phiên họp lần thứ 35 của Ủy ban Di sản thế giới, thuộc Tổ chức Văn hóa Khoa học và Giáo dục Liên Hợp Quốc (UNESCO) diễn ra tại thủ đô Paris, Thành nhà Hồ đã được công nhận là Di sản văn hóa thế giới.

Hoàng Đông