Đình làng Bồng Trung và hội nghị “Diên Hồng” lịch sử

Được khởi dựng cách đây hàng trăm năm, đình làng Bồng Trung, xã Minh Tân (Vĩnh Lộc) mang dấu ấn văn hóa, lịch sử, thời gian. Tại đây, đã diễn ra hội nghị các lãnh tụ, văn thân do Tôn Thất Thuyết chủ trì nhằm quyết định xây dựng cứ điểm Ba Đình, Mã Cao và phát động phong trào Cần Vương chống pháp sôi nổi trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa cuối thế kỷ XIX.

Theo gia phả của các dòng họ cư tụ nơi đây, làng Bồng Trung bên triền Sông Mã được thành lập cách ngày nay trên 600 năm. Khởi đầu có tên là phường Biện Đà, rồi xã Đông Biện và làng Đông Biện. Vào gần cuối thế kỷ XIX (thời vua Hàm Nghi) mới đổi tên thành Bồng Trung cho đến ngày hôm nay.

Nếu Bồng Thượng được xem như quê gốc của nhà Trịnh, thì Bồng Trung lại là vùng đất hiếu học, khoa bảng với nhiều người làm quan trong triều đình Lê - Trịnh lúc bấy giờ.

Theo các cụ cao niên trong làng, đình được khởi dựng dưới thời Lê - Trịnh, đến thời Nguyễn thì được dựng lại, tu sửa và hoàn chỉnh vào thời vua Mịnh Mạng (năm 1830, căn cứ tài liệu khắc trên thượng lương). Ban đầu, cũng như nhiều làng quê bên bờ sông Mã, đình Bồng Trung thờ Thành hoàng làng Trịnh Ra. Về sau còn thờ Tiến sĩ Tống Duy Tân - một danh sĩ quê hương - “linh hồn” của khởi nghĩa Hùng Lĩnh chống Pháp xâm lược.

Năm 1885, khi Vua Hàm Nghi gửi chiếu Cần Vương kêu gọi văn thân, sĩ phu, Nhân dân đứng dậy chống thực dân Pháp xâm lược. Tiến sĩ Tống Duy Tân khi ấy đã cáo quan về quê dạy học nhanh chóng hưởng ứng. Trong năm này, tại đình làng Bồng Trung đã diễn ra lễ tế cờ để phát động khởi nghĩa Hùng Lĩnh do Tống Duy Tân lãnh đạo. Hai làng Bồng Trung - Đa Bút trở thành căn cứ đầu tiên của khởi nghĩa Hùng Lĩnh lúc bấy giờ.

Năm 1886, Tôn Thất Thuyết - người đứng đầu phe “chủ chiến” chống thực dân Pháp trong triều đình nhà Nguyễn đã triệu tập cuộc họp quan trọng tại đình Bồng Trung. Với sự tham gia của của các yếu nhân của phong trào Cần Vương cả nước như: Trần Xuân Soạn, Tống Duy Tân, Phạm Bành, Đinh Công Tráng, Hoàng Bật Đạt, Hà Văn Mao, Cầm Bá Thước… quyết định xây dựng căn cứ Ba Đình, Mã Cao và các biện pháp thúc đẩy phong trào đấu tranh. Về sau, nhiều người ví hội nghị năm 1886 tại đình Bồng Trung như hội nghị “Diên Hồng” tỏ rõ quyết tâm đánh đuổi thực dân Pháp xâm lược.

Không chỉ là nơi tụ nghĩa đầu tiên, đình Bồng Trung về sau còn là căn cứ tiền tiêu đánh trả quân Pháp khi chúng tấn công vào Bồng Trung - Đa Bút. Trong kháng chiến chống Pháp, đình Bồng Trung tiếp tục giữ vai trò là trụ sở đóng quân, làm việc của các tổ chức chính quyền, quân đội…

Dù đi qua thời gian với sự tàn phá của những cuộc chiến, song đình Bồng Trung ở thời điểm hiện tại vẫn mang dấu ấn kiến trúc của đình làng thời Nguyễn. Quy mô đình không lớn, cũng không quá nổi bật bởi các mảng chạm khắc tinh xảo.

Trong đình còn lưu giữ hương án thờ, kiệu rước mà theo người dân là “không ai biết tuổi”.

Khánh Lộc