Về Hà Lĩnh khám phá không gian văn hóa truyền thống

Nằm bên tả ngạn sông Mã, xã Hà Lĩnh (Hà Trung) là một trong những vùng đất cổ có lịch sử hình thành lâu đời và con người đến cư ngụ từ rất sớm. Nơi đây, có di tích khảo cổ học cồn Cổ Ngựa với những dấu tích của người nguyên thủy trong quá trình từ miền núi xuống đồng bằng sinh sống...

Trải qua thời gian với nhiều biến động về cương vực hành chính, đến nay Hà Lĩnh vẫn là một trong những xã có địa bàn khá rộng với 6 làng - 10 thôn. Trong đó, các làng Thanh Xá, Tiên Hòa, Thọ Lộc, Bái Thôn được xem là những làng có lịch sử hình thành từ rất sớm.

Trước đây, ở Hà Lĩnh có sự hiện hữu của các loại hình di tích tín ngưỡng. Tuy nhiên, vì nhiều nguyên do, đến nay trên địa bàn xã chỉ còn các đình làng được lưu giữ với nhiều nét kiến trúc cổ. Trong đó, đình làng Tiên Hòa được khởi dựng dưới thời vua Minh Mạng, năm 1838.

Và đình làng Thanh Xá được khởi dựng vào giữa thế kỷ XVIII. Các đình làng ở Hà Lĩnh vừa là nơi thờ Thành Hoàng làng, cũng là không gian văn hóa cộng đồng.

Ở Hà Lĩnh, ngôi nhà gỗ của gia đình ông Hoàng Đình Kết (thôn Tiên Hòa 1) được đánh giá là ngôi nhà gỗ cổ lâu đời nhất còn được lưu giữ tại địa phương. Theo gia chủ, ông là đời thứ 18 sinh sống tại căn nhà này.

Theo ghi chép trong gia phả của dòng họ Lê do ông Hoàng Đình Kết nắm giữ, ngôi nhà gỗ đã có lịch sử ra đời cách đây gần 500 năm, đã qua nhiều lần sửa chữa song vẫn cơ bản giữ được nét kiến trúc cổ.

Trên địa bàn xã Hà Lĩnh hiện đang lưu giữ đôi rồng đá uy nghiêm ngay bên cạnh giếng làng với nhiều lý giải khác nhau về nguồn gốc.

Trong khi ở nhiều nơi, quá trình phát triển khiến giếng làng dần “biến mất”, thì ở Hà Lĩnh hiện vẫn còn số lượng lớn giếng làng được giữ gìn.

Giếng được người xưa xây dựng kì công với nhiều kích cỡ khác nhau, đảm bảo quanh năm cho nước mát.

Dù cuộc sống hiện đại, nhưng nhiều hộ dân ở Hà Lĩnh vẫn duy trì việc lấy nước từ giếng làng để sử dụng trong gia đình. Cũng bởi vậy nên các giếng làng đến nay vẫn giữ gìn.

Những căn nhà cổ kính mang dấu ấn thời gian...

...và những bức tường xây bằng đá rêu phong được nhiều hộ gia đình ở Hà Lĩnh trân trọng giữ gìn.

Một trong những nét đẹp làm nên sự cổ kính đặc biệt của không gian văn hóa làng truyền thống ở Hà Lĩnh chính là các “ngõ hạng” nằm men theo núi, từ thấp lên cao, cấu tạo theo kiểu “vành lược”. Cấu trúc dân cư được phân bố theo các ngõ hạng với con đường độc đạo đi lên. Mỗi ngõ hạng lại mang tên gọi riêng. Đường đi lên các ngõ hạng được tạo tác bởi bậc thềm đá chắc chắn.

Về Hà Lĩnh, trong sự phát triển và đổi thay từng ngày của vùng quê nông thôn, người ta vẫn “bắt gặp” ở đây một không gian văn hóa làng truyền thống cổ kính, bình yên mang đậm nét đẹp của làng quê Việt Nam.

Khánh Lộc