Hoàng giáp Lê Nhân Tế

Làng Yên Nam (thôn 8, xã Quảng Ninh ngày nay) dẫu không phải là nơi Hoàng giáp Lê Nhân Tế sinh ra và lớn lên; cũng không phải là nơi ông mất hay được an táng; và càng không phải nơi ông đã từng làm việc hoặc là nơi diễn ra các sự kiện quan trọng gắn với cuộc đời hoạt động của ông. Nhưng lại là nơi hậu duệ lựa chọn để thờ phụng hương khói cho ông.

Nhà thờ tổ dòng họ Lê Văn - nơi thờ Hoàng giáp Lê Nhân Tế ở thôn 8, xã Quảng Ninh.

Vùng đất làng Yên Nam, trước đây là thôn Phú Xá, tổng Thủ Hộ, huyện Quảng Xương, một làng ra đời từ thời Lê và đến đầu thời Nguyễn được ghi chép trong sách tên làng xã Việt Nam đầu thế kỷ XIX.

Lịch sử làng ghi lại, cuối thế kỷ XV đầu thế kỷ XVI có một tộc họ Viên Đình ly hương dời tổ, từ làng Phú Xá đến lập cư khai canh tại xóm chợ thuộc làng Đai Thôn, nay là xóm Đại Hòa - thôn 2, xã Quảng Ninh. Sau này để tri ân những người có công, Nhân dân trong làng đã lập đền thờ thần hoàng làng là cụ Viên Đình Chất. Ngoài ra làng nằm ở ven biển, để cầu mong thuận buồm xuôi gió, tôm cá đầy thuyền, ngư dân bình an, Nhân dân còn thờ thần Đông Hải đại vương Nguyễn Phục - một vị Đốc lương quan thời vua Lê Thánh Tông và Đức thánh Đông giang đại vương- vị thần sông nước của địa phương.

Sau này, các tộc họ tụ hội về đây lập nghiệp thành một vùng dân cư đông đúc, trù phú thì nghè làng không chỉ là nơi thờ Thành hoàng làng và 2 vị thánh mà còn thờ các vị tổ tộc họ và các liệt sĩ đã hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.

Do những biến thiên của lịch sử cùng nhu cầu mưu sinh, cách đây gần 300 năm, chi cả họ Lê Văn (trực hệ) với cụ Lê Nhân Tế đã di cư đến vùng đất ven biển, nay thuộc thôn 8, xã Quảng Ninh, tỉnh Thanh Hóa. “Khi đi dòng họ chúng tôi mang theo cả bàn thờ, bát hương, gia phả của họ tộc, đã lập nhà thờ tộc họ để thờ cúng tổ tiên và cụ Lê Nhân Tế”, ông Lê Văn Dựa, người trông coi nhà thờ tổ dòng họ Lê Văn cho biết.

Sắc phong “nham nhở” những vết cháy xém vẫn được hậu duệ dòng họ Lê Văn giữ gìn.

Theo tài liệu Văn Miếu - Quốc Tử Giám và 2 bia tiến sĩ do Trung tâm Hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu Quốc tử Giám xuất bản năm 1992, trong bài Bia ký tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Cảnh Thống thứ 5 (1502) có ghi chép: Khoa thi này có 51 người đỗ tiến sĩ: 2 người đỗ đệ nhất giáp tiến sĩ cập đệ; 24 người đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân; và 34 người đỗ đệ tam giáp. Trong đó có Lê Nhân Tế, người xã Đại Nhuệ đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ. Sau này trong cuộc nội chiến giữa nhà Lê - Trịnh và Mạc diễn ra, hầu hết các tài liệu liên quan đến nhà Lê trung hưng đều bị đốt bỏ.

Về hành trạng của Lê Nhân Tế được ghi chép khá cụ thể ở bản thần tích Lê triều trung hưng phong thần, sắc phong đời vua Thành Thái thứ 3 (1891) và Thành Thái thứ 5 (1893) bằng chữ Hán đang được cháu con trong dòng họ lưu giữ.

Cũng trong bản thần tích, có ghi thêm về sự nghiệp ngoại giao của Lê Nhân Tế. Ông từng đi sứ nhà Minh, hòa đàm có công nên được gia phong là Đông các đại học sĩ tu giảng, tước Nhân Tín hầu, trung tặng là Tả thị lang bộ Lễ. Lê Nhân Tế cũng được nhà nước phong kiến triều Nguyễn phong là Nhân Tín hầu tướng công tôn thần”, “Dực bảo trung hưng trung đẳng thần”...

Về nhà thờ tổ dòng họ Lê Văn ở thôn 8, chúng tôi được nghe thêm nhiều câu chuyện về Hoàng giáp Lê Nhân Tế, đặc biệt về “số phận” của sắc phong mà vị Hoàng giáp được ban tặng. Nghe chuyện sắc phong “nham nhở” những vết cháy xém, dù có thể chỉ là truyền ngôn nhưng ít nhiều đã minh chứng cho một thời kỳ lịch sử nhiều biến thiên của xã hội lúc bấy giờ. Ngoài văn bia ở Quốc Tử Giám đến nay ghi rất rõ về việc đỗ đạt của vị Hoàng giáp quê ở xứ Thanh trong khoa thi tiến sĩ năm 1502 thì gần như rất ít tài liệu ghi về thời kỳ cụ làm quan cho triều Lê trung hưng.

Khi phục dựng nhà thờ, con cháu dòng họ đã dựng bia về Hoàng giáp Lê Nhân Tế lấy theo nội dung được khắc trên văn bia tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Ông Lê Văn Dựa cho biết thêm: Trước đây trên mảnh đất này, hậu duệ họ Lê Văn đã xây gian thờ cụ. Sau này, do chiến tranh, do những thay đổi về quan điểm mà có thời kỳ cụ được phối thờ trong nghè Yên Nam. Đến năm 2005, con cháu trong dòng họ đã cùng chung tay xây dựng nên nhà thờ khang trang rộng rãi này. Hằng năm vào ngày 25 tháng 6 âm lịch, giỗ cụ, con cháu ở khắp nơi tụ hội về đây để dâng lễ cầu mong được đỗ đạt thành tài, đồng thời thêm một lần được nghe về cuộc đời của cụ.

Theo ông Trần Văn Hưng, trưởng thôn 8, xã Quảng Ninh, cho biết: Thôn hiện có 345 hộ với gần 1.650 nhân khẩu, trong đó họ Lê Văn có khoảng 40 hộ. Nhà thờ tộc họ Lê Văn dù mới được phục dựng lại nhưng vẫn còn những hiện vật cổ có lịch sử gần 300 năm nay con cháu luôn giữ gìn. Đây cũng chính là truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, là tình làng nghĩa xóm của người dân làng Yên Nam xưa, thôn 8 ngày nay.

Chuyện về Hoàng giáp Lê Nhân Tế và không gian thờ tự ông một thời cũng đã làm “chao đảo” làng quê biển yên bình. Song, công lao và cống hiến của ông trong một giai đoạn lịch sử là không thể phủ nhận. Sóng yên, biển lặng, nhịp sống của người dân làng Yên Nam xưa, thôn 8 hôm nay vẫn nhẹ nhàng, bình yên. Họ cùng bắt tay nhau để hương khói tiền nhân và dựng xây làng mình/ thôn mình được phát triển.

Bài và ảnh: Kiều Huyền