Lữ Mai và hành trình lan tỏa vẻ đẹp

1.Nhà thơ Lữ Mai (tên thật là Lữ Thị Mai) thuộc thế hệ 8X (đời cuối). Chị sinh ra và lớn lên tại Thanh Hóa, tốt nghiệp cử nhân ngành viết văn tại Khoa Viết văn - Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội. Hiện chị là nhà văn, nhà báo, sống tại Hà Nội. Lữ Mai là hội viên Hội Nhà văn Hà Nội, Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam.

Nhà thơ Lữ Mai.

Ngoài tác phẩm báo chí, với tư cách người viết văn, Lữ Mai sáng tác cả thơ và văn xuôi. Xuất hiện trên thi đàn từ năm 2010, khi ở tuổi 22, với tập thơ Giấc; đến nay sau 15 năm chị đã xuất bản 20 tác phẩm, bao gồm tập truyện ngắn, tản văn, ghi chép, thơ, trường ca.

Lữ Mai có năng lượng sống, năng lượng viết ngun ngút như dòng sông Mã. Riêng năm 2019, Lữ Mai xuất bản đến 6 tác phẩm, gồm Thời cách ngăn trống rỗng (Thơ); Hà Nội không vội được đâu (Tản văn - tái bản); Linh hồ (Tập truyện ngắn); Nơi đầu sóng (Tản văn, ghi chép); Những mùa hoa còn lại (Tản văn, ghi chép); Mắt trùng khơi (Tản văn, ghi chép).

Lữ Mai là một trong không nhiều nữ nhà thơ trẻ, sáng tác nhiều trường ca. Cho đến nay chị đã có 4 tập trường ca, gồm Ngang qua bình minh (2020); Chư Tan Kra mây trắng (2021); Hồi sinh (2022); Lũ (2025). Lữ Mai cho biết, chị đã hoàn thành và sắp xuất bản trường ca về đề tài chiến tranh biên giới. Như vậy đây là trường ca thứ 5.

Trường ca là thể loại văn học cấu trúc lớn, đa tuyến và giàu tính sử thi, trữ tình; do vậy đòi hỏi tác giả phải có năng lực tư duy, trí tưởng tượng, độ dày kiến thức và nhạy bén về ngôn ngữ, cảm xúc. Nói như thế để thấy “năng lượng” văn học của Lữ Mai.

Nhiều người quan tâm đến chị vẫn thắc mắc, không biết Lữ Mai “cân đối” thời gian sáng tác thời điểm nào trong ngày? Quý mến chị mới thắc mắc, và thắc mắc là đúng; bởi công việc phóng viên ở báo Nhân Dân đã như núi. Đấy là chưa nói, thi thoảng, những người yêu mến Lữ Mai lại thấy chị xuất hiện ở sự kiện nọ, event kia của VTV, VOV... lúc thì với tư cách khách mời, lúc thì làm MC.

2. Là người được đào tạo văn chương, nhưng môi trường công tác báo chí, nhất là ở báo Nhân Dân nên về mặt cảm xúc, Lữ Mai luôn nhập thế, nhập cuộc, bền bỉ. Hay nói cách khác, thực tiễn luôn kích hoạt năng lượng cảm xúc của chị.

Gần đây nhất, Lữ Mai “tung ra” thi phẩm Dắt nhau về cũ (NXB Hội Nhà văn tháng 6/2025), gồm 63 bài thơ. Ai cũng biết, ngày 1/7/2025, từ 63 tỉnh, thành phố, cả nước chỉ còn 34 tỉnh, thành phố và chính quyền địa phương hai cấp đi vào hoạt động. Đây là thời khắc lịch sử của đất nước, thực hiện “sắp xếp lại giang sơn”.

Dắt nhau về cũ là ý tưởng sáng tạo thông minh của tác giả, thể hiện Lữ Mai thừa thông minh, vừa tinh tế từ cảm xúc vừa là người giỏi, am hiểu “thị trường đọc”. 63 bài thơ là 63 cảm xúc của nhà thơ Lữ Mai được dành cho 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh (cũ) trong cả nước, được xếp theo thứ tự A, B, C. Riêng bài “Mạch rồng” viết về Thanh Hóa, Lữ Mai bắt đầu bài thơ bằng những ký ức về tuổi thơ trên quê hương mình: “Tàu chuồn chuồn/ ngụp cùng sóng mỏng/ núi gối mây/ như người già dạy hết điều cần dạy”; “nơi chân trần quen từng mảnh vỡ/ tường rào mảnh chai mướp hoang vàng võ/ tàu chuồn chuồn ngang qua mái rạ/ mùi khói mây dâu bể tuổi thơ qua”. Thanh Hóa là vùng đất lịch sử, văn hiến, nơi “Mộng thành xưa sừng sững giữa trời Thanh”. “Mạch rồng” của Lữ Mai mở ra những vẻ đẹp mới về đất và người xứ Thanh.

Đọc thơ không phải là đọc một văn bản tiếng Việt. Sau sáng tác của nhà thơ là công việc đồng sáng tạo của người yêu thơ: “biển lùi hay sóng ngầm dội ngược/ mưa rừng Bến En đột ngột/ cá suối bay lưng ngang ánh chớp/ đêm rẽ đôi sấm vọng tiếng người”.

Biết bao vẻ đẹp đã thành trầm tích, biết bao vẻ đẹp sinh thái còn chưa khám phá hết ở Thanh Hóa. “Mạch rồng” của Lữ Mai dẫn dắt người yêu thơ sống chậm hơn, trở lại ký ức, ký ức của đời người, ký ức của lịch sử. Dắt nhau về cũ chính vì thế mang đến một thông điệp: văn hóa, ký ức không bao giờ cũ, luôn hiện diện với tư cách là vẻ đẹp, năng lượng tích cực.

Nhận xét về Dắt nhau về cũ, PGS.TS Phùng Gia Thế cho biết: “Ẩn sau sự nhuần nhị giàu chất thơ của ngôn từ và hình ảnh luôn ẩn khuất những thao thiết về lịch sử và đất nước. Không phải ngẫu nhiên, trong thơ Lữ Mai, mỗi vùng đất luôn mang trên mình sự hào hùng và cả những vết thương quá khứ”.

Thơ Lữ Mai hướng nội, giàu suy tưởng, dịu nhẹ, tinh tế, lắng sâu, nhiều liên tưởng độc đáo, và không thuộc về kiểu thơ dễ đọc. “Lời ru muộn nở đầy hoa gạo/ ai giấu câu hò/ hun nỏ rơm khô/ trưa Bái Thượng gió rung từng sảo đá” (Mạch rồng). Đọc “Mạch rồng” trong thi phẩm Dắt nhau về cũ dễ thấy những ẩn ức về thân phận, lịch sử và niềm tự hào với quê hương xứ Thanh.

3. Gần gũi Lữ Mai sẽ nhận ra vẻ đẹp không chỉ trong tác phẩm mà chị còn là người tâm huyết với hoạt động cộng đồng, trách nhiệm xã hội.

“Dắt nhau về cũ” tập thơ mới nhất của Lữ Mai.

Trường ca Lũ và dự án đồng hành cùng trẻ em vùng cao đến trường được ra mắt vào tháng 12/2024, nhằm chia sẻ yêu thương, động viên, hỗ trợ trẻ em vùng cao vượt lên khó khăn, kiên trì học tập sau những tổn thất nặng nề do thiên tai gây ra. Với mục đích nhân văn đó trường ca Lũ - được WAKA hợp tác, phát hành và sự ủng hộ nhiệt tình từ các mạnh thường quân, đồng chí, đồng nghiệp.

Theo đó, dự án đã đến với 6 trường học chịu hậu quả bão lũ thuộc các tỉnh Lào Cai (cũ), Sơn La và Nghệ An. Lữ Mai cho biết, chị thực sự xúc động trong ngày các em học sinh cả nước tựu trường, nhận được những món quà ý nghĩa từ dự án. “Các cháu ở những ngôi trường này bước vào năm học mới bớt khó khăn hơn, ấm lòng hơn!”, chị chia sẻ.

Bộ sách Nơi đầu sóng - Mắt trùng khơi phần lớn doanh thu cũng được chị dành ủng hộ hậu phương người lính. Trường ca Hồi sinh thì ủng hộ các cháu nhỏ hoàn cảnh khó khăn sau COVID-19.

Với trường ca Chư Tan Kra mây trắng, Lữ Mai ra mắt đúng thời điểm cả nước có những hoạt động kỷ niệm 74 năm Ngày Thương binh, liệt sĩ (27/7/1947 – 27/7/2021). Tác phẩm này được chị lấy cảm hứng từ câu chuyện về “Trung đoàn mũ sắt” - tên gọi quen thuộc của Trung đoàn 209, Sư đoàn 312. Tiền thu được qua việc phát hành trường ca này, Lữ Mai cũng dành tặng các cựu chiến binh “Trung đoàn mũ sắt” năm xưa.

4. Trong hành trình sáng tạo văn chương, Lữ Mai cũng đã đoạt 8 giải thưởng văn chương, trong đó có giải ba giải thưởng văn học đề tài biên giới, hải đảo cho trường ca Ngang qua bình minh; giải B giải thưởng văn học nghệ thuật, báo chí giai đoạn 2016 đến 2020 của Bộ Tư lệnh Hải quân cho bộ sách Nơi đầu sóng, Mắt trùng khơi. Ngoài ra còn rất nhiều giải thưởng cấp ngành, địa phương mà chị có tác phẩm tham gia.

Lữ Mai tâm huyết với văn học thiếu nhi và cũng đã nhận được Giải thưởng Dế Mèn năm 2024 cho tập truyện dài Dưới khung trời ngát xanh, bộ sách Thơ cho bé học nói 5 tập (in chung với nhà thơ Đoàn Văn Mật). Nhiều tác phẩm của chị đã được chọn in trong sách giáo khoa bộ sách Chân trời sáng tạo.

Lữ Mai dành tất cả tấm lòng cho con trẻ, không chỉ trong sáng tạo văn chương mà còn tham gia hiệu quả vào những chương trình, dự án nhân đạo. Trường ca Lũ và dự án nhân đạo năm 2024, năm 2025 là minh chứng cho vẻ đẹp thực sự của văn học.

Bạn bè quý mến, nể trọng tác phong làm việc chuyên nghiệp, tận hiến của Lữ Mai.

Ngô Đức Hành (CTV)