Mắm cáy, rau lang - món quà xuân quê nhà

Không biết tự bao giờ người dân Hoằng Hoá quê tôi có câu ca: “Ông Nghè ông Cống sống vì lang/ Ông Lý trong làng không lang cũng chết/ Làng Nghè có đất Hồi Long/ Đi đâu thì cũng về đồng mót khoai”...

Có lẽ, thổ nhưỡng ở đây thích hợp với loại cây trồng này nên cây khoai được trồng rất phổ biến, chỉ sau cây lúa. Khoai lang ở Hoằng Hoá có nhiều loại: khoai lang mấu, lang thuyền, lang trắng, lang lộn sòng, lang sòi... Trong đó, nổi tiếng nhất phải nói đến khoai lang Hoằng Đồng - “gái giêng hai, khoai Đại Đồng”. Chẳng biết gái giêng hai “ngon” như thế nào, chỉ biết khoai trồng ở vùng đất này củ to, dài, mập mạp, bột, bở, dây khoai rất tươi tốt. Chưa nói đến củ khoai là thứ lương thực “tích cốc phòng cơ” của người dân quê xưa.

Rau khoai lang (Ảnh minh hoạ, nguồn: Internet)

Từ lâu, ngọn khoai lang luộc cũng trở thành “đặc sản” của quê hương nhưng phải đợi đến nửa cuối mùa xuân là lúc những dây khoai lang ngoài đồng đang lúc tràn trề sinh lực, bắt đầu vươn mình bơi dài trên những luống đất vun cao. Ngắt những ngọn rau khoai lang mỡ màng, căng tràn nhựa sống về rửa sạch sẽ, thả vào nồi nước sôi, đợi khi chín tới gắp ra đĩa. Bữa cơm, có đĩa rau lang luộc chấm với nước mắm cáy pha một chút tỏi thì không gì thú vị bằng. Chỉ cần ăn món ấy một lần thôi cũng đủ để nhớ mãi vị thơm, bùi, giòn không bao giờ quên được.

Nói đến nước mắm cáy, thứ mắm được làm từ những con cáy, một loài giáp xác thuộc họ nhà cua. Loài cáy sống chủ yếu ven sông mà nhiều nhất là ở các xã Hoằng Xuyên, Hoằng Châu. Chúng có thân hình rất nhỏ, màu nâu. Cáy sau khi bắt về được đem ngâm xuống nước cho nhả hết đất rồi vớt lên xóc kỹ. Khi đã ráo nước thì bóc hết phần yếm và lớp trứng ở những con cáy cái. Sau khi lột yếm, bóc trứng, bỏ cáy vào cối đá giã cho thật nhuyễn rồi trộn muối, bóp kỹ trước khi cho vào chum vại ủ kín để nơi khô ráo, thoáng mát. Cỡ độ mươi ngày sau, gặp lúc trời nắng thì đem ra sân phơi. Ban ngày phơi nắng, đêm đến phơi sương chừng một tuần. Khi mắm ngấu, trộn thính gạo và một ít men rượu thật ngon. Mùi thơm của thính, hương nồng của men rượu sẽ át mùi hôi của cáy, tạo nên hương thơm cho mắm sau này.

Mắm cáy có thể dùng để chấm cà, dưa muối, chấm rau muống, rau dền, ngọn bầu nhưng chỉ thật sự ngon khi ăn với ngọn rau lang luộc, đặc biệt là mắm cáy Hoằng Xuyên ăn với rau lang Hoằng Đồng. Người Hoằng Hoá gọi đó là món quà thiên nhiên ưu ái tặng cho Nhân dân trong huyện vào mỗi dịp mùa xuân về...

Ngày còn đi học, sau mỗi buổi cắp sách tới trường, bọn trẻ làng tôi lại rủ nhau đi đào cáy mang về cho mẹ muối. Mắm cáy chấm rau luộc không những là những thức ăn thường xuyên mà còn được dùng để đãi khách đến chơi nhà. Bao thế hệ người Hoằng Hoá đã lớn lên, trưởng thành từ những món ăn giản dị của quê hương như thế đó.

Đi giữa tháng năm thời gian, dù được nếm trải bao vị của cuộc đời nhưng mỗi khi xuân về, người Hoằng Hoá dù ở quê hay đã đi xa vẫn luôn nhớ về mắm cáy, rau lang, món ăn dân dã mang đậm dấu ấn hồn phách quê cha xứ sở...

Trần Đức Tuấn