Nhà tưởng niệm Mẹ Tơm và trăn trở trong tôi

Tháng 3 năm 2021, tôi và TS Lê Bích Thắng, Chủ tịch HĐQT Công ty Du lịch Hải Tiến Thanh Hóa và thầy Vũ Ngọc Chinh, trụ trì đền Đức Thánh Cả Hậu Lộc, đến viếng thăm nhà Lưu niệm Mẹ Tơm ở xã Đa Lộc, Hậu Lộc, Thanh Hóa.

Nhà lưu niệm mẹ Tơm tại xã Đa Lộc, Hậu Lộc. Ảnh: H.T

Mẹ Tơm (Tên thật của mẹ là Nguyễn Thị Quyển, Tơm là tên con. Mẹ sinh năm 1880 và mất ngày 10/5/1953). Ghi nhận đóng góp của mẹ, Đảng, Nhà nước đã tặng Bằng có công với nước, công nhận thiết chế vật chất của gia đình là Di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh. Tri ân những người có công với nước, đầu năm 2011, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng huyện Hậu Lộc khởi dựng nhà lưu niệm di tích lịch sử cách mạng của gia đình bà Nguyễn Thị Quyển (tức Mẹ Tơm) nhằm phát huy giá trị di sản, giáo dục truyền thống lịch sử cho cho thế hệ hôm nay và mai sau. Nhà lưu niệm mẹ Tơm, một phần kinh phí do Nhà nước cấp, số còn lại do một số doanh nhân và con cháu Mẹ Tơm đóng góp.

Nhà lưu niệm đã được xây dựng đẹp, mái lợp ngói đỏ. Cột gỗ lim màu gụ trông lịch sự. Bàn thờ Mẹ Tơm được đặt giữa ban thờ có những ảnh các cụ nhà họ Nguyễn, trông linh thiêng. Bên phải ban thờ, trên tường là bài thơ Mẹ Tơm được viết trên nửa bức tường. Ai đến có thể chụp ảnh hay đọc lại bài thơ nổi tiếng cách đây nửa thế kỷ. Những tấm ảnh chụp nhà thơ Tố Hữu đến viếng Mẹ Tơm năm xưa được treo trên tường trang trọng.

Chúng tôi thắp hương trên ban thờ. Mọi người cúi đầu làm lễ trong không khí trang nghiêm và tĩnh lặng.

Nhưng, trong lòng tôi, một trăn trở dâng trào. Mẹ Tơm, một người Mẹ Việt Nam, người đã từng nuôi giấu những cán bộ của Đảng: Tố Hữu, Lê Tất Đắc... Cũng vì nuôi giấu cán bộ mà con mẹ bị bắt và gây bao khốn khó cho gia đình. Những câu thơ Tố Hữu xưa còn ám ảnh tôi:

Nhưng một đêm mưa, ướt bãi Cồn

Lính về lính trói cả hai con

Máu con đỏ thắm đường thôn lạnh

Bóng mẹ ngồi trông vọng nước non

(Mẹ Tơm-Tố Hữu)

Một cảm giác buồn và lạnh dâng lên trong tôi. Nhà thì đã đẹp. Ban thờ thì tôn nghiêm và trang trọng. Nhưng ảnh thờ thì không có. Cái thiếu thốn này cũng không trách được các cụ. Ngày xưa, hàng thế kỷ trước, nông thôn nghèo, làm gì có ảnh chụp mà làm ảnh thờ. Mặt khác, thời ấy, chụp ảnh là cái sự hiếm. Cả huyện may ra mới có được một hiệu chụp ảnh. Trách cái nghèo nàn xưa thôi. Nhưng bây giờ, khấm khá hơn. Đảng, Nhà nước luôn quan tâm đến những người có công với nước. Những liệt sĩ đã hy sinh vì dân vì nước được tôn vinh. Gia đình họ được chu cấp đầy đủ. Nhưng với nơi tôn thờ Mẹ Tơm, liên quan đến Tố Hữu, tôi vẫn như thấy thiêu thiếu một cái gì để thờ. Không có ảnh thờ nhưng nếu có tượng thờ (Dù tượng thờ là tượng trưng) vẫn tốt hơn chứ. Mặt khác, trong nhà thờ lại có ảnh thờ những người trong gia đình Mẹ Tơm đã mất. Khó nhỉ! Các cụ đã mất, dù là thế hệ sau nhưng trong dòng họ thì cái nơi thờ ấy đặt ảnh thờ là tất nhiên. Nhưng như thế là lẫn lộn. Trăn trở của tôi bị ám ảnh trong đầu suốt dọc đường tôi về Hà Nội.

Đầu tháng 7/2022, đại gia đình tôi (gia đình tôi và gia đình các em) đã về viếng thăm Đền thờ Đức Thánh Cả và nhà tưởng niệm Mẹ Tơm. Lần này, chúng tôi đã dâng hương trên mộ Mẹ Tơm. Khu lăng mộ được xây khang trang và mới khánh thành đầu năm 2022. Xã Đa Lộc đã cho mở rộng đất khu xây lăng Mộ Mẹ Tơm. Hai ngôi mộ Mẹ Tơm và cụ ông được xây trang trọng vuông vắn, cao ráo ở phía Bắc lăng mộ. Tường bao quanh bằng đá tự nhiên có chạm khắc tinh vi.

Dân làng ở xã Đa Lộc nói, các đại gia, con cháu xã Đa Lộc đi làm ăn đã cung tiến tiền để xây khu lăng mộ. Nơi yên nghỉ vĩnh hằng của người xưa có công với nước thế là tốt rồi. Anh Đặng Quang Trung, chủ tịch Hội cựu chiến binh và Thanh niên xung phong xã Đa Lộc, người dẫn đường cho chúng tôi, nói: Chị Tuyến, người xã Đa Lộc là một doanh nhân thành đạt, làm ăn và sinh sống ở TP Hồ Chí Minh, đã cung tiến chính để xây dựng khu lăng mộ Mẹ Tơm. Tôi biết chị Tuyến là Phó chủ tịch Hội đồng hương Thanh Hóa tại TP Hồ Chí Minh từ năm 2018 khi tôi được cùng bác Lê Huy Ngọ, Chủ tịch Hội đồng hương Thanh Hóa tại Hà Nội về thăm bà con Thanh Hóa tại TP Hồ Chí Minh. Chị Tuyến đã đưa chúng tôi đến thăm cao ốc cao nhất thành phố bên bờ sông Sài Gòn.

Trăn trở ở nơi thờ tự Mẹ Tơm còn thiêu thiếu cái gì đó để dâng hương cho trang trọng. Nên chăng có tượng (Cho dù là tượng biểu trưng thôi), Bà Triệu xưa làm gì có ảnh thật sao người ta vẫn tạc tượng bà ở đền thờ Bà Triệu. Mẹ Tơm người thật, gắn với bài thơ nổi tiếng mang tên Mẹ Tơm của Tố Hữu làm nên một biểu tượng văn hóa của Văn hóa xứ Thanh ở miền đất Hậu Lộc anh hùng. Nếu có tượng Mẹ Tơm ? Ý nghĩ ấy cứ ám ảnh tôi nhiều hơn trong lần thứ hai tôi về lại Đa Lộc. Bao giờ và bằng cách nào có tượng Mẹ Tơm. Anh Lê Trung Sơn, nguyên Chủ tịch Hội Cựu TNXP Thanh Hóa, quê Hậu Lộc, mỗi lần nói về Mẹ Tơm, lại đọc cho tôi nghe những câu thơ gan ruột:

Ôi bóng người xưa đã khuất rồi

Tròn đôi nấm đất trắng chân đồi

Sống trong cát, chết hòa trong cát

Những trái tim như ngọc sáng ngời

Anh Sơn cứ nhắc lại câu thơ viết trên tường: Sống trong cát, chết vùi trong cát, anh đã yêu cầu viết lại: Sống trong cát chết hòa trong cát. Câu thơ ấy đã sửa rồi nhưng tượng Mẹ Tơm thì vẫn chưa có. Nếu có tượng thì vẫn tốt hơn.

Khu lưu niệm Mẹ Tơm, đã có nhiều việc làm thành kính nhưng tôi nghĩ Thanh Hóa nên nghiên cứu qui hoạch cụ thể và tách bạch những cái gì chung, những cái gì riêng của gia đình nên làm rõ. Đường vào, biển đề, người giới thiệu ... để có thể trở thành khu du lịch tâm linh và du lịch truyền thống. Khu lưu niệm Mẹ Tơm, nơi này sẽ trở thành điểm du lịch của cả nước chứ không phải riêng Thanh Hóa. Tố Hữu là một nhà thơ đã nổi tiếng, bài thơ Mẹ Tơm đã là bài thơ được nhiều thế hệ học thuộc và là bài thơ đi cùng năm tháng của người Việt Nam. Trước mắt, vấn đề tượng Mẹ Tơm cũng là vấn đề nên nghiên cứu. Bằng cách nào? Tôi hy vọng câu hỏi không bỏ ngỏ.

Hà Nội, 4/7/2022

NHÀ THƠ LÊ TUẤN LỘC