Nữ trưởng thôn giữ lửa văn hóa Mường

Thuộc thế hệ nghệ nhân trẻ “tiếp lửa” văn hóa Mường của quê hương, chị Lê Thị Hương, xã Minh Sơn (Ngọc Lặc) được nhiều người yêu mến bởi những đóng góp để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Không chỉ vậy, chị còn là nữ trưởng thôn hết lòng với công việc được giao.

Chị Lê Thị Hương là gương mặt quen thuộc với những người yêu văn hóa Mường.

Trưởng thôn kiêm công an viên

Sinh năm 1975 ở làng Minh Nguyên, nay là thôn Minh Nguyên, xã Minh Sơn, năm 2021 chị Lê Thị Hương được người dân tin tưởng bầu làm trưởng thôn. Thôn Minh Nguyên có hơn 500 nhân khẩu, trong đó có đến 99% dân số là người dân tộc Mường. Khi tôi tìm đến nhà trưởng thôn Lê Thị Hương cũng vừa lúc chị đi giải quyết việc trong thôn mới về. 47 tuổi, trên gương mặt người phụ nữ Mường ẩn hiện dãi dầu nắng mưa, nhưng khóe miệng luôn thường trực nụ cười tươi vui. Ở chị, vừa có sự quyết đoán, lại điềm đạm ở người phụ nữ từng trải.

Phụ nữ làm trưởng thôn vốn không nhiều, làm trưởng thôn kiêm công an viên như chị Lê Thị Hương lại càng ít. Nói về công việc hiện tại của mình, chị Hương cho biết: “Làm công việc này, nói dễ không dễ, bảo khó cũng chẳng ai tin, chỉ người đang làm mới hiểu hết. Trong thực hiện các phong trào, muốn người dân nghe theo thì mình phải gương mẫu làm trước"...

“Công việc ban ngày như con thoi, nhiều khi đêm khuya trong thôn có sự vụ đột xuất, người dân báo tin mình cũng không thể trốn tránh trách nhiệm. Trong thôn có việc xảy ra thì người đầu tiên mà người dân gọi chính là trưởng thôn. Ở Minh Nguyên vẫn còn tình trạng bạo lực gia đình xảy ra. Chị em phụ nữ trong thôn chủ yếu làm nông (trồng lúa, trồng keo), thường chịu đựng và mang tâm lý “xấu chàng hổ ai” khi chồng rượu chè, say xỉn, chỉ khi xảy ra cãi vã dẫn đến bạo lực thì mới báo chính quyền... Những lúc như vậy, vừa là trách nhiệm của trưởng thôn nhưng đồng thời là phụ nữ đồng cảm và chia sẻ, tôi luôn đến động viên chị em”, chị Hương chia sẻ thêm.

"Tiếp lửa" và "truyền lửa" văn hóa Mường

Không chỉ là trưởng thôn trách nhiệm, chị Lê Thị Hương còn là gương mặt phụ nữ Mường điển hình trong những hoạt động gìn giữ, bảo tồn và phát huy văn hóa Mường truyền thống. Nếu như Nghệ nhân Ưu tú Phạm Thị Tắng là lớp người “truyền lửa” thì nghệ nhân Lê Thị Hương chính là lớp người say mê “tiếp lửa”. Người ta biết đến chị qua các hoạt động giao lưu, liên hoan văn hóa các dân tộc trong và ngoài tỉnh, từ khi còn là cô gái tuổi chưa tròn đôi mươi đến hôm nay. Chị cũng nhiều lần đạt giải tại các liên hoan văn hóa các dân tộc trên địa bàn tỉnh.

Sau những chia sẻ về công việc của trưởng thôn, chị “chào” chúng tôi bằng câu xường cho lần đầu gặp mặt. Lời xường tự nhiên, chân thành và cuốn hút. Chị nói, mình là người Mường nên việc tiếp nhận văn hóa truyền thống của cha ông tự nhiên như “cơm ăn, nước uống” vậy. Nghe nhiều thành quen, yêu lúc nào không biết. Chị tự hào: “Tôi may mắn khi ông bà nội đều là những “thợ” hát Xường Đang có tiếng trong vùng. Bên bếp lửa nhà sàn, những tâm tình diễn giải, rồi lời hát xường ngọt ngào sâu lắng của ông bà đã thắp lên tình yêu văn hóa truyền thống trong tôi từ thuở còn thơ. Lớn lên, tôi thường xuyên tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng, công tác đoàn, hoạt động phụ nữ... văn hóa truyền thống ngấm sâu, lớn dần”.

Theo chị Lê Thị Hương, học hát Xường Đang không khó, nhưng để hát hay thì cần phải say mê. Nếu như hát “đang” là kể lại những câu chuyện bằng lời hát; thì hát “xường” chính là biến lời ăn, tiếng nói thành câu hát. Người Mường có thể hát xường ở nhiều sự kiện, như: mừng nhà mới; mừng đám cưới; ngày hội đại đoàn kết... với nhiều loại xường, trong đó xường giao duyên là phổ biến nhất.

Không chỉ thành thạo các làn điệu xường với 12 bậc, trên 650 bài hát, nghệ nhân Lê Thị Hương còn tự tin biểu diễn trống, chiêng trong những sự kiện của cộng đồng. Đặc biệt, nhiều năm qua chị là một trong những người nhiệt tâm “tiếp lửa” trò diễn Pồn Pôông do Nghệ nhân Ưu tú Phạm Thị Tắng truyền dạy. Nói về di sản văn hóa phi vật thể trò diễn Pồn Pôông, chị Lê Thị Hương tự hào: “Nhắc đến văn hóa truyền thống của người Mường, không thể không nhắc đến hát ru Mường, hát xường, đặc biệt là trò diễn Pồn Pôông. Được theo học với những người như nghệ nhân Phạm Thị Tắng mới cảm nhận được tâm huyết, nhiệt tình của các cụ với văn hóa truyền thống. Hiểu được điều đó, mình là thế hệ con cháu càng phải có trách nhiệm trong việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa Mường”.

Nghĩ là làm, ngoài việc thường xuyên tham gia các sự kiện, liên hoan văn hóa nhằm tôn vinh văn hóa Mường trong cộng đồng, chị Lê Thị Hương nhiệt tình truyền dạy cho các bạn nhỏ. Chị cùng với các ông bà và người yêu văn hóa Mường thường xuyên tổ chức các buổi truyền dạy hát Xường Đang, đánh trống, chiêng, dạy nhảy Pồn Pôông cho các cháu nhỏ trong thôn. Chị chia sẻ: “Việc của người lớn chính là định hướng, truyền dạy để con cháu mình không xa lạ với văn hóa truyền thống. Tình yêu và sự say mê không tự nhiên mà có, cũng không bỗng nhiên mất đi. Tôi tin, văn hóa truyền thống như mạch nguồn âm thầm chảy trong đời sống cộng đồng, chỉ cần thực tâm kiên trì khơi dậy sẽ đạt kết quả”.

Lắng nghe những tâm tình của chị Lê Thị Hương về tình yêu, trách nhiệm đối với việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa truyền thống của người Mường, tôi hiểu, chỉ có say mê chân thành mới khiến người ta trăn trở nhiều như vậy. Đó hoàn toàn không phải trách nhiệm của một người được hưởng lương. Sâu xa hơn, là trách nhiệm của một nghệ nhân tiếp lửa - giữ lửa và truyền lửa văn hóa truyền thống.

Bà Bùi Thị Quyên, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Ngọc Lặc, nhìn nhận: “Chị Lê Thị Hương là gương mặt nghệ nhân tiêu biểu có nhiều đóng góp cho bảo tồn, gìn giữ và truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Mường huyện Ngọc Lặc. Nhằm động viên, khích lệ những đóng góp của chị, phòng đã đấu mối với cơ quan chuyên môn làm hồ sơ trình cấp có thẩm quyền đề nghị xét tặng Danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể cho nghệ nhân Lê Thị Hương”.

Bài và ảnh: Khánh Lộc